Alzheimer

– Zuen ama ez dago gaixo.

Ixilik gelditu dira hiru seme-alabak.

– Nola ezetz, baina? Gauzak ahazten zaizkio… Alzheimerra du.

Buruaz ezetz egin du medikuak.

– Ez, ez du Alzheimerrik.

Alaba zaharrena ausartu da.

– Eta orduan?

Medikuak ziurtasunez erantzun dio:

– Itxurak egiten ditu.

Semeak ezin du sinetsi.

– Itxurak?

Medikuak lasaitasunez erantzun du berriz:

– Bai, itxurak.

Alaba gazteenaren ahotsa hari fin baten gisa entzun da medikuaren bulegoan:

– Baina zergatik?

Horretarako ez du erantzunik medikuak. Eta sorbaldak jaso ditu.

 

Ama burua galtzen hasi zenean, hiru seme-alabak elkartu egin ziren. Alaba zaharrenak deitu zituen beste biak bilerara. Esan zuen bera ez zegoela prest zaharrena izateagatik eta alaba izateagatik burua galtzen ari zen eta geroz eta lan eskerga gehiago eskatzen zuen ama baten kargu egiteko.

Semeak oso lanpetua zegoela esan zuen. Nahikoa lan bazuela unibertsitateko irakasle lanetan. Ikerketak eta nazioarteko aldizkarietan artikuluak argitaratzeak bere bizitzaren %94,42a okupatzen zuten. Gelditzen zitzaion bizitza zati gutxi hura (%5,48 hura), emaztea, semea eta zaletasunekin partekatu nahi zuen. Burua galtzen hasi zen ama bat zaintzeko denbora gutxi zuen, beraz.

Alaba gazteenak esan zuen berak ez zuela ez bikoterik, ez seme-alabarik, ezta bizitzaren %94,42a lapurtzen zion lanik, baina aukeratu egin zuela haiek guztiak ez izatea beste mila kontutan buru-belarri sartzeko eta bizitza berak erabaki bezala bizitzeko eta berak erabakitako gauzez betetzeko, eta bera ere ez zegoela prest, gazteena eta alaba izateagatik, amaren kargu egiteko.

Beraz, adostu zuten ama zaharren egoitza batean ingresatuko zutela. Haren alargun pentsioarekin ordaintzeko ailegatzen zen egoitza batean. Eta txandak adostu zituzten: astero senideetako bat izango zen amaren arduradun, bisitan joango zena, medikutara eraman behar bazen eramango zuena, egoitzako kontuak zuzenduko zituena, alargun pentsioa kobratzen jarraitzeko ezinbesteko ziren bizi-ziurtagirien bila joango zena…

Amari goxo-goxo esan zioten egoitza batera eramango zutela bizitzera. Han oso ongi zainduko zutela. Eta lasai egoteko, seme-alabak astero-astero joango zitzaizkiola bisitan. Ez zutela abandonatuko. “Ez nauzue maite”. Esan zuen amak, hotz, sintzeroki. Hiru seme-alabek mesedez eta faborez, halakorik nola pentsa eta esan zezakeen erantzun zioten. Erruz maite zutela. Eta zenbat maite zuten erakusteko asmoz edo, bakoitzak musu bana eman zion. Alaba zaharrenak, kopetan. Semeak, ezkerreko masailean. Alaba gazteenak, eskuinekoan.

 

– Noiz hasi zineten konturatzen ama burua galtzen hasi zela?

Galdetu du egoitzako zuzendariak, psikologoa ere izan badena ikasketaz.

– Duela lau bat hilabete hasi ginen benetan kezkatzen…

Alaba zaharrenak hartzen du halakoetan, beti, aurrena hitza.

– Baina gero pentsatzen jarrita, aurretik ere hasia zen gauza arraroak egiten…

Alaba gazteenak erantsi du gehigarria.

– Adibidez?

Egoitzako zuzendariak koaderno zuri handi bat du aurrean, eta boligrafoa eskuetan, egoiliar berriari buruz garrantzitsua iruditzen zaion informazioa apuntatzeko. Oraingoz, ez da hasi deus idazten.

– Batzutan sukaldera sartzen zen eta ez zen akordatzen zertara joana zen…

Azaldu du semeak.

– Beno, hori Alzheimerrik izan gabe ere pasatzen da… Burua gauza gehiegitara aldi berean izatearen ajeak dira… Gizakia ez dago programatua bi gauza baino gehiago aldi berean egiteko, zientziak egiazatatu du hori, eta gure gizarteak bi, hiru, eta hamabost gauza aldi berean egitea nahi du.

Egoitzako zuzendariaren psikologo sena bat-batean azaleratu da.

– Egun batetik bestera iraganeko gauzei buruz baino ez zen hasi mintzatzen, orainaldirik edo etorkizunik ez balego bezala…

Alaba zaharrenak emandako informazioa ere ez zaio garrantzitsu iritzi zuzendariari, koadernoak zuri-zuri jarraitzen du eta.

– 94 urte dituzunean normala izan liteke etorkizunari ez begiratzea… Azken finean, askoz gehiago da atzean daramazuna aurretik duzuna baino…

Anai-arrebak isilik gelditu dira. Egoitzako zuzendariak ez du apunterik hartu koadernoan.

 

Egoitzako zuzendariak aurrean jarri zizkien paperak sinatu zituzten txintik esan gabe. Amaren kontu korrontearen zenbakia idatzi zuen semeak bertan, alargun-pentsioa jaso orduko egoitzak kobra zezan. Onartu zituzten –irakurri gabe- egoitzako arauak, egoiliarrek bete behar zituztenak eta senitartekoek euren gain hartzen zituzten ardurak eta betebeharrak.

Egoitzako arauen arabera, egoiliarrek zenbait ekintzatan parte hartu behar zuten egunean zehar, euren gaitasunen neurrian, noski. Ariketa fisikoa egiteko gai zirenek mantenurako gimnasia saioak zituzten, esaterako. Elkar laguntzeko saioak ere bazeuden, egoera fisiko eta psikiko hobean zeuden egoiliarrek eurak baino okerrago zeudenei laguntzen zieten eguneroko bizitzako gauza ttikiak egiten. Ikastaroak ere baziren: eskulanak, pintura, joste-tailerrak eta gimnasia mentala deitzen zenaren zenbait aldaera ere bai; irakurketak, logika saioak, sudoku eta hitz-gurutzatuen tailerrak… Batzuetan, egoiliarrek eurek aukeratzen zuten zertan parte hartu nahi zuten. Beste batzuetan, senideak ziren aukeraketa egiten zutenak. Malgosiaren kasuan ere, seme-alabak izan ziren amak egoitzan egin behar zituenak erabaki zutenak –haren buruaren gaitasunean fedea galduta-. Puntua egitera apuntatu zuten –beti izan zen abila josten, eta gustura aritzen zen hartan- eta burua gehiago ez zezan gal, ariketa mentalen eskoletan ere eman zuten amaren izena.

Senitartekoek euren gain hartzen zuten, besteak beste, egoiliarrek egunerokoan egin beharreko ekintzetarako beharrezko zuten guztia –materiala, arropa…- eramatea. Erosketa horiek ere asteko arduradunaren egitekoak izango zirela erabaki zuten Malgosiaren seme-alabek. Alabak ez zeuden prest, inolaz ere, emakume izateagatik zaintza lanen ardura handiena euren gain hartzeko. Semea, berriz, ordura arte bere arloa izan ez arren, gizarte-ongizate arloan espezializatutako aldizkari unibertsitarioren batean kolaboratzen has zitekeela pentsatzen hasi zen, lehenengo eskutik Alzheimerdun ama baten seme-doktorea izanik.

 

– Zergatik uste duzue zuen amak burua galdu duela?

Ariketa mentalen saioetako dinamizatzailearen galdera izan zen.

– Ikusten gaituen bakoitzean duela asko ahaztutako trapu zikinak ateratzen

ditu, etengabe…

Ahots nekatuz erantzun zuen alaba zaharrenak.

– Hobekuntzarik igarri diozue ariketak egiten dituenetik?

Jakin nahi izan zuen dinamizatzaileak.

– Ez.

Motz eta argi erantzun zuen alaba gazteenak.

– Ez?

Zer nahi ote zuen entzun ariketa mentalen saioetako dinamizatzaileak?

– Okerrera doa, egunetik egunera, pixkanaka-pixkanaka, baina beti okerrera…

Zehaztapena egin zuen semeak.

– Hori normala da?

Kezkatuta, dinamizatzaileari aurrea hartu zion alaba zaharrenak. Isilik gelditu zen ariketa mentalen dinamizatzailea.

– Hori normala da?

Errepikatu zuen ahizparen galdera alaba gazteak.

– Normala litzateke benetan Alzheimerra balu. Baina zuen amak ez du Alzheimerrik… Itxurak egiten ditu zuen aurrean.

 

Ariketa mentaleko saioak eskas gelditzen zitzaizkion Malgosiari. Neuronak ez zituen oraindik hautsez estaliak. Eta irakasleak bestelako “ariketak” ematen zizkion egiteko: dinamizatzailearen beraren alabak bigarren hezkuntza hasi berritan matematikako eskolan egiten zituen zatiketak, biderketak eta trigonometriako ariketak; igandetako edozein egunkari eta aldizkaritako hitz-gurutzatuak, sudokuak, letra-zopak… Eta Malgosiak inongo arazorik gabe ebazten zituen guztiak.

Emakumearekin elkarrizketa normal-normalak izaten zituen dinamizatzaileak. Emakume hark ez zuen buruko gaitzik. Edozein gairi buruz hitz egiteko gaitasun izugarria zuen. Ongi –eta asko- oroitzen zen garai bateko kontuez. Hiztun ona zen. Izan politika. Izan kultura. Izan nazioartea. Izan ekonomia. Izan historia.

Ariketa mentalen dinamizatzailearen ikasle faboritoa bihurtu zen beti zuriz jantzita –bere ileekin primeran ezkonduz- jantzita agertzen zen emakume argal hura. Pianista hatz luze-luze horiekin –behin ere pianorik ukitu ez bazuten ere-. Zimurrek infinitoraino edertutako aurpegi harekin.

 

– Ama, medikuak esan digu ez duzula Alzheimerrik.

Alaba zaharrenak atera du gaia hirurak batera bisitan joan zaizkion egun arraro horietako batean.

– Itsusia zara. Beti izan zara. Jaio zinenean izutu egin nintzen. Eta esan nuen, “hau ume itsusia!”. Baina hamar hatzak eta hamar behatzak zenituen, bi belarri eta sugur bat, eta amak esan zidan jaioberri denak direla itsusiak. Gero politagotzen direla. Baina zu ez. Zu ez zinen inoiz politagotu. Urtetan eskatu zenion panpina bat Izarrari. Nik erabat argi nuen ez nuela dolarrik gastatuko zuk panpina bat izan zenezan. Nik ere ez nuen bakar bat izan. Aitak Gabon batzuetarako bat egin zizun. Abenduaren 24 gauez opariak ekartzen zituzten aingerurik eta izarrik ez zela esisitzen jakin zenuen urtean. Zortzi urte zeneuzkan. Desilusioa pixka bat arintzeko. Eta nik eskuz egindako panpina ikusi nuenean, armairuan gorde nuen. Oraindik han egongo da, kaxatik atera gabe. Nahi baduzu, joan eta hartu. Agian oraindik ilusioa egiten dizu panpina bat edukitzeak. Zure seme-alabak gorroto izan ditut jaio ziren momentutik bertatik. Ez dute edukaziorik. Ez duzu jakin seme-alabak hezten. Gure etxera ekartzen zenituenean, nik zaindu nitzan, klaustrofobia sentitzen nuen. Zertarako izan zenituen seme-alabak? Nik zaindu nitzan? Nik nire seme-alabak zaindu nituen, urtetan gainera, inori lanik eman gabe. Umeak ez dira gaurko bai, eta biharko ez. Zuk hala uste izan baduzu ere… Lehenengo haurra izan zenuenean, hilabeterako etorri zinen etxera. Ez dizut inoiz barkatu hori. Gauero bi ordutik behin esnarazten gintuzten haurraren marruek. Amaberri izana baino, gaixo kroniko bat bazina legez portatu zinen. Nazkagarria izan zen.

Semeak hartu zuen hitza segidan, arreba zaharrenari aurpegiratzen ari zitzaion erretolika hura mozten saiatuz.

– Ama, zuzendariak esan digu ez duzula Alzheimerrik.

– Eta zu… zu ez zara inoiz izan inteligentea. Nahiz eta denek hala uste izan duten. Beti eskolako lehena… Unibertsitatera iritsi zen familiako lehena… Sinestarazi zizuten bizkorra zinela. Baina ez. Nik betidanik jakin izan dut ezetz. Kosta egin zaizu bizitza honetan dena ikastea. Oinez eta hitz egiten ikastea bera kosta zitzaizun. Ume erdi-tontoa nuelako kezkatzen hasi nintzenean hasi zinen oinez eta lehenengo hitzak esaten. Zure arrebak esan zituen lehenengo hitzak baino askoz ulergaitzagoak. Zure arrebak eman zituen lehenengo pausoak baino askoz baldarragoak. Denek txalo egin dizute bizitza honetan. Baina ez zara txalogarria izan. Bizitza honetan, edo balio duzu edo ez duzu balio. Inteligentea zara edo ez zara inteligentea. Eta kito. Ez dago buelta gehiagorik. Badakit eskolan eta unibertsitatean besteren azterketak kopiatuta ateratzen zenituela horren nota onak. Badakit aitak ematen zizun eskupekoa gordetzen zenuela ikaskideei zure lanak egitea ordaintzeko. Akordatzen zara barraskiloek jan zuten zure doktoretzako proiektuko txosten hartaz? Nik utzi nuen baratzean. Propio. Horregatik topatu nuen nik neronek, “desagertu” eta hiru astera. Banekielako non utzi nuen. Zergatik uste duzu bada izan zela? Eta zuk uste zenuen arreba gazteak galdu zuela nonbait, ikasle imajinarioekin irakasletara jolasten hasita. Munduan ziren gauza guztien gainean zin egin zizun berak ez zuela txosten hura eskuetan izan. Eta orduan, arreba zaharrenari aurpegiratu zenion txostena “lapurtu” izana, bekaizkeria hutsagatik. Baina ez, ni izan nintzen. Banekien ez zitzaizula gustatzen otorduak bakarrik egitea, mahaiko bakardadea, isilik mastekatzea. Horregatik, unibertsitatean ikasten ari zinen urte guztietan, zu klasetik iritsi baino ordubete lehenago bazkaltzen genuen etxean. Eta gero, ama edo ahizpak bisitatzera joaten nintzen. Egunero. Astelehenetan, ama. Asteartetan, Ramona. Asteazkenetan, Lidia. Ostegunetan, Kamila. Ostiraletan Michalina. Nire ama hil zen egunean azterketara aurkeztu zinen. Suspenditu egin zenuen. Ongi merezita. Normalean kandelak pizten genituen zuk azterketak gainditu zenitzan, inteligentzia falta santuek lagundu zezaten. Egun hartan, kandelak piztu nituenean ez gainditzeko eskatu nuen, arren, otoi eta amen. Batzuetan jainkoak esistitzen direla pentsatzen dut.

Alaba gazteenak, bere txanda zetorrelako izuturik, eten zuen ama.

– Ama, ariketa mentaleko saioetako dinamizatzaileak esan digu ez duzula Alzheimerrik…

– Inoiz ez zaitut maite izan. Inoiz ez zure senideei bezala. Nik ez nuen nahi hirugarren haurrik. Zergatik uste duzu zuen adin diferentzia horrenbestekoa duzuela? Ordura arte ongi xamar kontrolatu nuen ez haurdun gelditzea eta gutxiena uste alaba bat, edo beste seme bat, aurrekoak adina maitatzea. Lehenengoa balitz bezala. Ezin da. Naturaren legea da. Katu bat, txakur bat, zaldi bat… etxera nuenean, menopausiak izan behar zuenean, huts egin nuen. Zergatik maite behar zintudan? Banituen dagoeneko alaba bat, eta seme bat. Eta ezinezkoa da alaba bat eta seme bat izan ondoren beste zetozen lehenengo katua, txakurra, zaldia baziren maite nitzakeen, lehenengoak balira bezala. Baina beste alaba bat, ez. Bizitza guztian perfume flasko bat baino ez dut izan. Zuen aitak oparitu zidan ezkonberritan. Okasio berezietan baino ez nuen erabiltzen. Frix-frix. Hiruzpalau itoti, ez gehiago. Asko iraun behar zuelako perfume flasko hark. Eta zuk, egun batean, potoan zegoen perfume guztia bota zenuen, Beata Tyszkiewicz izatera jolasten ari zinelako. Eta nik ez dut sekula perfume gehiagorik izan. Hamabi urte bete zenituen udan titiak hazi zitzaizkizun. Eta azaroan, lehenego elurtearekin batera, mutil batekin eskutik helduta pasiatzen ikusi zintudan. Michalinarenetik bueltan nentorren etxera. Kalearen beste aldeko espaloitik zindoazen eskutik helduta. Ikusi ninduzun, baina ez ninduzun agurtu. Ezta nik ere. Etxera iritsi zinenean, zure bizitzako lehenengo masailekoa jaso zenuen. Ez nintzen ni masailekoka eta ipurdikoka seme-alabak hazten zituzten horietako bat izan. Baina ulertu zenuen mezua. Titiak hazi zitzaizkizulako ez zinen heldukeriatan hasteko adinean. Ez zaitut gehiago inorekin eskutik helduta pasiatzen ikusi. Ikasi zenuen lezioa. Uste zenuen ez nintzela konturatu etxera mozkortuta iritsi zinen lehenengo gauaz. Entzun nizun nola egiten zenuen goitika ohean. Eta hurrengo egunean, maindireak aldatuta ikusi nituenean, ez nizun ezer esan. Baina gaizki garbitu zenituen. Maindireak zikinak zeuden. Bezperan jan eta edan zenuen guztia usaindu nuen gaizki garbitutako maindire haietan.

 

Egoitzako zuzendaria, medikua eta ariketa mentalen saioetako dinamizatzailea Malgosiaren ohe ondoan eseri dira, seme-alaben bisitaren biharamunean.

– Malgosia, zergatik sinestarazi nahi diezu seme-alabei Alzheimerrak jota zaudela?

Zuzendariak hartu du hitza.

– Bestela ezingo nizkielako esan bizitza guztian ixildu ditudanak… Pena senarra hil zela…

Eva Rubinstein (Buenos Aires, 1933): Buenos Airesen jaio zen bere aita –pianista- kontzertu biran zebilelako. Guraso poloniarrak zituen. Parisen bizitu ziren II. Mundu Gerran AEBtara joan ziren arte. Naziotasun bikoitza zuen: poloniarra eta estatubatuarra. 50. hamarkadan dantzari eta aktore izan zen. 1967an hasi zen argazkilaritzan serio, fotokazetari gisa, baita lan intimoagoak egiten. Argazkilaritzako irakasle izan da eta bakarkako lau erakusketa jarri ditu. Horietako bat Lodzen (Polonia).

 

 

Begirik gabeko panpinak

Erizainek hirugarren solairutik erorita buruan hartu zuen golpeagatik zela zioten. Haur gaixoa nahasita gelditu zen. Trapuzko panpina zahar bati helduta pasatzen zuen eguna, begirik eta ahorik ez zuen trapuzko panpina zatar bati helduta, eta haren ama bisitan sartzen uzten zutenean –egunean orduerdiz- “aita” deitzen zion.

– Lasai, pixkanaka-pixkanaka etorriko da onera –esaten zioten erizainek

emakumeari, kuraia hartzeko edo. Haurrak golpe ederra hartu zuen hirugarren solairutik erori zenean. Emakumea ez zen gai izan zehatz-mehatz zer gertatu zen kontatzeko: bera sukaldean ari omen zen txokolatezko tarta bat prestatzen (haurrak erruz maite zuen txokolatezko tarta, bisitako orduan amak zati bat ekartzen zionean ikustekoa zen nola jaten zuten biek, kakaoa gozatuz) eta bat-batean, oihu bat entzun omen zuen. Sukaldetik atera zenean, leihoa parez pare irekita eta aulki bat ezkaratzera arrimatuta omen zeuden. Leihotik begiratu eta alaba ikusi omen zuen lurrean, negarrez. Arrapaladan jaitsi zituen eskilarak emakumeak eta haurrarengana histeria atake baten erdian ailegatu omen zen. Haurrak ez zuen soltatzen trapuzko panpina.

Haurrak zioen erorketaren aurretik, trapuzko panpinak bi begi zeuzkala. Botoi gorrien itxura omen zuten trapuzko panpinaren begiek. Baina hirugarren solairutik erorita, itsu gelditu zen. Erizainek ez zuten sinesten haurrak zioena, panpinak ez zuelako begiak beharko zituzkeen tokian sekula deus josirik egon izan zenaren arrastorik, baina nahikoa bazuen bost urte baino ez zituen neskatila hark hirugarren solairutik erorita, burua bendatuta eta trapuzko panpina hari lotuta. Haurraren psikologoek zioten panpinarekiko izugarrizko lotura garatu zuela, erorketaren bizipena konpartitu zutelako. Baina haurrak aita deitzen zion emakumeak zioen aurretik ere ez zuela soltatzen trapuzko panpina hura. Eta haurrak aita deitzen zion emakume hark zioen baietz, alabak arrazoia zuela, leihotik erori aurretik panpinak botoi gorriz egindako begiak zeuzkala.

Hasierako hiru egunetan, haurrak ez zuen tutik esan. Psikiatrek eta pediatrek oraindik shokaren eraginpean zegoela esan zuten, neurologoek garuna kaltetua ez zegoela baieztatu ondoren. Eta hasiko zela hizketan, pixkanaka-pixkanaka. Eta horixe esan zioten erizainek emakumeari, bisitan:

– Lasai, garuna ez du kaltetua. Hasiko da hizketan pixkanaka-pixkanaka.

Emakumeak haurra ez zela sekula oso hiztuna izan esan zien; erizainek bera lasaitu beharrean, berak erizainak lasaitu nahiko balitu bezala.

Egunero galdetzen zioten panpinaren izena erizainek haurrari, ea halako batean hizketan hasten ote zen.

– Ze panpina polita daukazun; nola du izena?

– Halina –erantzun zuen leihotik erori eta laugarren egunean.

“Haurra hasi da hizketan!” zabaldu zen zurrumurrua ospitalean barrena.

Psikologoak, neurologoak eta pediatrak harro esan zuten: “esan genuen hasiko zela. Shokaren eragina pasatu zaio”.

Eta arratsaldeko bisitan, emakumeari alaba hizketan hasi zela kontatu zioten. “Panpinak Halina izena duela esan digu”. “A bai?”. Besterik ez zuen erantzun emakumeak.

Hurrengo egunean, erizainak haurrari gosaria eman eta buruko bendak aldatzera hurbildu zirenean, halaxe galdetu zioten:

-Zer moduz dago Halina?

– Zein da Halina? –galdetu zuen haurrak.

– Zure panpina… -kezkaz erantzun zioten erizainek; amnesia goiztiarren bat izango ote zuen haurrak?

– Ez da Halina. Gregorz da.

– Baina panpina neskatila bat da, zu bezala, ile luzea du –ausartu zen esatera erizain bat, ahal zuen irribarrerik eztiena ahoan, baina kezka ezin disimulaturik.

– Gregorz da –baieztatu zuen haurrak, ziurtasun osoz.

Haurrak gauza “estrainoak” egiten zituela hasi ziren ahopeka xuxurlatzen erizainak. Amari “aita” deitzen zion. Panpinari izena aldatzen zion nahieran. Maiz mutil izenez deitzen zion (nahiz eta argi zegoen neskatila bat zela, begirik eta ahorik ez bazuen ere). Eta batzuetan bera mutikoa zela ere esaten zuen, bere buruari buruz maskulinoan hitz egiten zuen. Batzuetan arrosaz margotzen zituen marrazki denak; beste batzuetan arrosa gorroto zuela esaten zuen. Baina harrigarriena zen –hori zioten bederen erizainek- egunero bisitan joaten zitzaion emakume hark kasu egiten ziola “aita” deitzen zionean. Ez ziola zuzentzen panpinari Gregorz edo Peter edo Konrad deitzen zionean. Berdin zitzaiola haurrak bere buruari buruz, panpinari buruz edo amari buruz ere maskulinoan hitz egiten zuenean. Ez zion esaten sekula “ez, zu neskatxa bat zara eta femeninoan hitz egin behar duzu!”. Eta akabua izan zen amak haurra “agur seme” esanaz agurtu zuenekoa –erizain batek bere belarriekin propio aditua!!

Erizainek, noski, euren lana oso aintzat hartu eta haurraz arduratzen zen pediatrarengana jo zuten, gertatzen zena kontatzeko. “Nahikoa ez haur gaizoak hirugarren solairutik erori eta buruan golpetzarra hartzearekin, eta orain amak erotu egingo du! Mutikoa dela sinestarazi nahi dio!”.

Pediatrak lasai egoteko esan zien. Gaizki ulertu izango zuela erizainak, ez ziola “seme” deitu emakumeak, agian antzeko beste hitzen bat edo… Noski, bere belarriekin entzun zuen erizaina segituan asaldatu zen: “Seme esan dio! Argi eta garbi! Nik entzun dut!”. Eta gainerako erizainak haren alde jarri ziren, euren profesionaltasuna zalantzan jartzen ari ote zen bada pediatra txatxu hura? Egunean behin bost minutuko bisita egin haurrari ingresatuta zeuden 65 haurrak hartzen zituen logela handi hartan eta dena zekiela uste zuen. Baina eurak, erizainak, ziren logela handi hartan umez inguraturik korridorean gora eta behera, ohez ohe orduak eta orduak ematen zituztenak.

Pediatrak kasurik egin ez zienez, psikiatrarengana jo zuten, hark kasu gehiago egingo zielakoan. Eta hala izan zen. Biharamunean haurraren bisitan joaten zen emakumearekin hitz egingo zuela zin egin zien. Erizainek euretako bat ere bilera hartan egotea nahi zutela adierazi zuten –ez ziren asko fio haurren ospitale hartako medikuez- eta psikiatrak arazorik ez zela egongo erantzun zien. Aukeratzeko bat euren ordezkari. Hannah aukeratu zuten. Haurrari “seme” deitzen entzun zuen hura.

Biharamunean ama haurra bisitatzera heldu zen, txokolatezko tarta zati eta guzti. Hannah hantxe zegoen, haurraren ohetik nahiko gertu, emakumea noiz agertuko zain. “Bisita bukatutakoan, psikiatrarenera igotzeko eskatu nahi dizute medikuek”. “Ados” erantzun zuen emakumeak eta txokolatezko tarta zati bat luzatu zion haurrari. Hark irrikaz begiratu zuen gozoki iluna lehendabizi eta gero, mokadu bakoitza dastatzeko begiak itxita jan zuen. Poliki. Emakumeak modu berean jan zuen bere zatia.

– Maria, esan agur amatxori. Esan Halina ongi zainduko duzula –esan zion

Hannahk haurrari, orduerdiko bisita bukatu zenean.

– Ez da Halina. Konrad da. Agur, aita –emakumeak muxu eman zion ezpainetan haurrari. Pa.

Psikiatrarenera igo ziren Hannah eta emakumea.

– Arratsalde on, Beila anderea. Zure alaba ari da osatzen. Pixkanaka, baina ongi. Hobeto da poliki baina ongi sendatzea eta ez presaka eta gero beti erdi-gaixo izatea.

– Eskerrik asko.

Erizainaren begirada sentitu zuen berarengan psikiatrak. Zezena adarretatik heltzeko eskatzen zion. Harira. Baina ez zekien nola hasi…

– Begira, Beila anderea. Kezkatu xamar gaude… Mariak ez ditu generoak bereizten. Hasiera batean, golpearen eragina izan zitekeelakoan geunden. Baina antza denez, garuna ez zaio kaltetu –neurologoek hala esan zuten eta guk baieztatu dezakegu-, eta kontziente da zein den arra eta zein emea. Ikerlarien arabera, haurrak oso goiz dira generoak bereizteko gai. Eta, dirudienez, Maria ez da. Bere panpina batzuetan neskatila dela esaten du, beste batzuetan mutikoa… Emakumezkoei maskulinoan hitz egiten die, gizasemeei femeninoan… Eta zuri ere “aita” deitzen dizu… Eta…

Hannahk haren ahotik entzun nahi zuen “zuk seme deitzen diozu”, baina psikiatrari ez zitzaion ahora heltzen lau hitzeko esaldia.

– Eta zuk “seme” deitzen diozu… – bukatu zuen esaldia Hannahk.

Emakumeak ez zirudien asaldatua. Neutroa zen bere jarrera. Generorik gabea bezala. Ez maskulino, ez femenino. Berriz hartu zuen hitza psikiatrak, Hannahren interbentzioaren ostean.

– Uste dugu zu izanik Mariak duen erreferentzia nagusia, asko lagun dezakezula haurrak generoa eta identitatea zehazteko dituen zailtasunak gainditzen. Haur baten osasun mentalarentzako mesedegarria da generoa ongi definitua izatea. Bestela nahasmenak sortzen zaizkie, zalantzak, beldurrak eta gizarteratzeko arazoak ere bai. Burlak –denok dakigu haurrak oso krudelak direla-, apartatua sentitzea… Eta inork ez du nahi hori bere seme-alabentzat, ezta, Beila anderea?

Beila anderea isilik gelditu zen. Ez zen haren aurpegian gihar bakar bat mugitu. Begiek ere ez zuten klixkarik egin. Eskuak lehen zituen tokian zeuzkan. Ez zen urduritasunik igertzen –nahiz eta hura errieta antzeko bat izan, azken finean, alaba gaizki hezten ari zela esan zioten psikiatrak eta Hannah erizainak-.

– Niri berdin zait –esan zuen azkenean.

Psikiatra eta Hannah erizainak elkarri begiratu zioten.

– Zer zaizu berdin? –galdetu zion Hannahk.

– Berdin zait alabak niri “aita” deitzea. Arrain bat dugu etxean. Ez dakigu arra den edo emea. Eta Patricia du izena. Inor ez da asaldatzen arrain batek Patricia izena duelako. Eta, akaso, arra da. Eta guk emakume izenez deitzen diogu.

– Baina arrain bat da… Eta gu haur bati buruz ari gara… -esan zion Hannahk.

– Berdin zait. Maria nik hazi eta hezi behar dut. Ez didazue zuek esango femeninoan hitz egin behar didan edo ez. Jaioberria zela, ni nola izendatzea nahi nuen pentsatu nuen. Pentsatu nuen izenez dei ziezadakeela; Beila. Nik berari Maria deitzen diodan moduan. Baina erabaki nuen aita ere dei ziezadakeela. Edo ama. Berak nahi duen bezala. Azken finean, nik betetzen ditut berarentzako amaren, aitaren eta Beilaren paperak. Berdin zait ez badie mutikoei maskulinoan hitz egiten eta neskatilei femeninoan. Seinale guztiak berdin ikusten dituela. Propio jarri nion Maria izena, emakume eta gizonek eraman dezaketelako.

Psikiatra eta Hannah hitzik gabe gelditu ziren hain ziur, hain lasai, hain neurritsu hitz egiten zuen emakume haren aurrean. Berriz hizketan hastera zihoan Beila.

– Azken gauza bat: emango diozue alta Mariari ospitale honetan nire haurra erotu aurretik?

– Baina haurra ez dago ongi… Orain alta ematen badiogu ez da sendatuko, eta bizitza osorako kalteak izan ditzake. Zer nahi duzu, balkoitik erorita golpe txar bat hartu duen eri bat izatea betirako? –galdetu zion psikiatrak.

– Erortzen ikasten da oinez… Behin eta berriz eroriko den haur baten ama izan nahi dut, ez besterik.

Lotte Jacobi (Thorn, 1896-New Hampshire, 1990): Argazkilari familia bateko laugarren belaunaldia izan zen. Aitonak eta aitak argazkilaritza-estudioak izan zituzten. Artearekiko lotura ume-umetatik izan zuen: argazkilaritza, dantza eta antzerkiarekin. Berlinen ikasle (eta ama ezkongabe) zela, argazkilaritza modenoaren teknikak ezagutu zituen. Dantza eta antzerki mundua erretratatu zituen sarri. Berlin, New York eta New Hampshire artean bizi izan zen. Thorn gaur egun Polonia bada ere, argazkilari alemaniar kontsideratua dago Lotte Jacobi.

 

L/S

Benetan dabil neska hori mutil horrekin?

Horrela hasten dira txutxumutxu gehienak. Inoiz gutxitan iruditzen zaie kanpokoei neska bat mutil baten modukoa. Batzuetan, “zintzoegia” delako neska hori mutil horrentzat. Beste batzuetan, “gaiztoegia” delako neska hori mutil horrentzat. Kontua da, beredikto herrikoiarentzako, besteren bikotekideek beti izan ohi dutela hutsen bat.

Ispilu aurrean dagoen neska horren kasuan ere horrela izan da. Ese (S) ezagutu eta harekin ateratzen hasi zenean, denek bazuten Eseren inguruan zerbait esateko. Koadrilakoek esan zioten neska askorekin ibili zela bere aurretik, eta ez zela fidatzekoa. Amak esan zion ez sinesteko betirako maitasunean. Amonak esan zion ez izateko tuntuna, eta ez zezala itxaron ezkondu arte bekatutan hasteko. Lankideek esan zioten zurrumurruek ziotela drogatan sartua zebilela Ese.

Hainbeste iritzi entzun zituenez, Eseri galdetu zion, ea hari zer esan zioten koadrilakoek, etxekoek, lankideek. Eleri (L) buruz esan zioten moja itxura zuela lagunek; gustura estutzeko ipurmasailak eta iztarrak zeuzkala aitak eta aitonak; zozo xamarra zirudiela lankideek.

 A!

Nori sinetsi behar zion Elek? Egia zen Eseri buruz esan zioten guztia?

Eta Esek? Sinetsi behar zituen Eleri buruz esan zizkiotenak?

Zenbat aldiz pentsatu ote zuen hori ispiluaren aurrean jartzen zenean Elek. Halako moja itxura al zeukan bada? Zozo bat al zen?

Zorionez, ipurmasailak eta iztarrak ez ziren islatzen gorputz erdiko ispiluetan.

Sentsazio bat dut nire barruan

Kontua zen, esan zizkiotenen artean, bat eta erdiri egin ziola kasu Elek. Amonari osoa. Amari, erdia. Erabaki zuen izan zitekeela egia Ele eta Eseren artekoa ez zela betierekoa izango, noizbait bukatuko zela euren arteko maitasuna –edo maitasuna zela uste zuten hori-.

Maitasuna eta desira nahasten zituenez Elek –ez zekien oso ongi maite zuelako desiratzen zuen Ese, edo desiratzen zuelako maite zuen; “bai, ziurrenik bigarrena hurbilago dago egiatik”, pentsatzen zuen ispilu aurrean jartzen zenean-, erabaki zuen gorputzaldiari egingo ziola kasu, eta desiratzen zuenean Eseren gorputza ukitzea ukituko zuela; laztantzea laztanduko zuela; miazkatzea miazkatuko zuela; barruan sentitzea barruan sentituko zuela; azpian izatea, azpian izango zuela; gainean izatea, gainean izango zuela.

Amonak Eserekin larrua jotzeko esan zion, nahi bestetan, metafora bat erabiliz (ez itxaron ezkondu arte). Elek halaxe egin zuen.

Arraroa da, itsaso ekaiztsu bat bezala…

Eta egun batean, gorputz erdiko ispilu aurrean zegoela bere buruari begira –zuzen-zuzen moztu berri zuen flekillo horrekin ez zuen dagoeneko horren moja eta zozo itxurarik-, eskuak sabel gainean jarri zituen. Bularren gainean gero. Pentsatu zuen gehiegitxo ari zela atzeratzen hilekoa aldi hartan. Sumatzen zituela bularrak hilekoaren aurretik bezala, gogortuak, pisutsuak, minberak. Eta sabelaldea ere pisu, obulategiek bere barnean zabaldu nahiko balute bezala, egun batetik bestera bospasei kilo gehiago balitu bezala, denerako astun. Baina ez zen hilero sentitzen zuen sentsazio bera. Ezberdina zen. Arraroa.

Ez dakit zergatik, ez dakit zergatik…

Itsaso ekaiztsuaren sentsazioari erantzun bat bilatzen hasi zen Ele. Zer gertatzen zitzaion? Ultzera bat, aitak bezala? Minbizia, aitonak bezala? Edo… edo… edo… Elek berriz eskuak bularretara eraman zituen, sabelera gero. Ispiluko irudian ikusi zuen mugimendua, poliki, flekillo moztu berriaren azpitik. Edo… edo… edo zalantzati horiei ez zien segida eman nahi Elek, ez zuen esaldia bukatu nahi, baina edo horien atzean zalantza bat zegoen: edo, haurdun ote zegoen?

Horrela izan beharko zuela suposatzen dut…

Baietz zioen termometro malapartatuak. Eleren obulu bat eta Eseren espermatozoide bat elkartu egin zirela txortaldiren batean. Putza.

Larrosa berri bat dut, bere onena dut

Arazo berri bat zuen Elek. Baina arazo batek izan dezakeen onena ere bai. Konpontzeko aukera.

Suposatzen dut betidanik jakin izan dudala egin nezakeela

Ez zen lehenengoa izango abortatzen. Gutxitan hitz egiten zen gaiari buruz Eleren inguruan. Lagunartean, etxean, komunikabideetan. Tabua zen. Baina nahi adina belaunaldi atzera egin zezakeen. Beti egon ziren haurrik ernatu nahi izan ez zuten emakumeak. Eta, nola edo hala, haurrik ez izaten saiatu zirenak. Berak ere egin zezakeen. Baina beldurra sentitzen zuen. Bazekielako arriskuak zituela. Legez kanpoko zerbait egiten duenak, zigorra izan zezakeen. Zigorra izan zitekeen legediaren araberakoa. Baina zigor handiagoak bazeuden. Legez kanpokoa zenez abortatzea Ele haurdun gelditu zen momentu hartan, zigorrik handiena egoera osasuntsu batean abortatzeko aukerarik eza zen (bai, agian arrazoi zuten Eseren lankideek; Ele zozo xamarra zen gauza batzuetarako. Beldurra ematen zioten horrelako gauzek). Baina Elek bazekien egin zezakeela, legez eta osasuntsu. Baldintza bakarra behar zuen horretarako: DIRUA. Har zezakeen hegazkin bat Londonera. Eta itzul zitekeen Ele bakarrik izanez berriz; eta ez Ele gehi Esek ernaldutako obulu bat.

Ezin diot bazterrak nahasteari utzi

Gauetan, ohean etzaten zenean, ezin zuen loak hartu. Nola lortuko dut behar dudan dirua? Horrek kentzen zion loa. Bidaia. Hotela. Klinika. The Damneden kaseteak, behin Londoneraino joan eta gero (baina, tira, hori izango zen merkeena). Nola izan berriz Ele dirua lortzen ez bazuen?

Larrosa sortu berri bat bezala

Madril-London hegazkinean sartu zen. Hiru gauza poltsan zituen begiratzen zuen behin eta berriz. Hegazkineko txartela. Pasaportea. Klinikako helbidea. Stansteden lurreratu eta berriz begiratu zuen poltsa barruan. Han zeuden. Hegazkineko txartela. Pasaportea. Klinikako helbidea. Taxi-gidariari erakutsi zion helbidea. Askotan egin zuen hark aireportutik klinika hartarako bidaia. 90.000 emakume iristen ziren urtero Espainiako estatutik abortatzera. Ele bat gehiago baino ez zen. “Lasai, ez duzu beste munduko deus egingo”, esan nahi zion taxi-gidariak. Baina Elek ez zekien ingelesez kortesiazko hiruzpalau esaldi baino gehiago.

Eguzkia ikusi, eguzkia ikusi dizdiratzen

Ele ongi sentitu zen klinikara sartu zenean. Pasaportea utzi zuen sarreran. Hitzik ulertu ez arren, ulertarazi zioten nora joan behar zuen, non eseri, non itxoin, zer egin gero. “Lasai, zuk hartzen dituzun erabaki guztiak bezala, hau ere erabaki zuzena da” esan zion erizain batek. Ingelesez. Elek ez zekien ingelesez, baina ulertu zuen esan ziona.

Ez hurbildu gehiegi, bestela begiak erreko dizkizu

Emakumeak besterik ez zeuden klinikako itxarongelan. Asko, kezkatu aurpegiz. Asko, bakarrik (bera bezala). Beste batzuk, amarekin. Edo ahizparen batekin. Asko, Eleren hizkuntza berean hizketan. Ulertzen zituen. Haien kezkak, haserreak, minak, beldurrak. Berak orduan ez zekien, baina urtean 90.000 emakume inguru joaten ziren Madril hiriburu zuen toki horretatik Londonera, bere arrazoi berarengatik (orandik hiru urte falta ziren 1983 hartan abortoa nolabait legeztatzeko Espainiako estatuan).

Ez ihes egin horrela

Suposatzen zen triste atera behar zuela Elek klinikatik. Beldurtuta eta triste. Zerbait txarra egin duen norbait balitz bezala. Emakume gisa frakasatu duen persona bat balitz bezala. Emakume baten helburu gorena bete izan ez duen norbait balitz bezala. Umetokian hutsune metafisiko bat balu bezala. Mezu hori jaso zuen orduraino.

Nahi duzunean itzul zaitezke

Eta ez zen horrela. Ele pozik atera zen klinikatik. Indartuta. Osasuntsu sentitzen zen. The Damned taldearen bi binilo eskuetan zituela eseri zen taxian (1980ko The Black Album eta 1982ko Strawberries). Leihotik kanpora begira egin zuen bide guztia. Argiak. Koloreak. Jendea. Bizitza hutsa zen London. Nahi zuenean itzul zitekeela esaten zion hiriak. Itzuliko naiz noizbait, pentsatu zuen Elek.

Ez nuen uste inoiz hau niri gerta zekidakeenik

Alegia, The Damneden biniloak Londonen in situ erostea, pentsatu zuen Elek.

Hain arraro sentitzen naiz, baina horrela behar zuen

Haratagoko indar batek –baldin eta haratagoko indarrak esistitzen baziren- izarrak alineatu zituela zirudien Madril gaineko zeru kutsatuaren gainean, Ele Londondik bueltatzen zenerako. Etxera heldu orduko, Eseren deia jaso zuen –zer moduz Londonen? Primeran, The Damneden bi binilo erosi ditut!- kontatzeko The Damnedek kontzertua emango zuela non eta han bertan, Madrilen, eta nork eta berak, Esek, sarrerak hartu zituela. Elerentzako ere bai.

Ez diot inori opa

Inori ez. Letrak eta kantuak ezagutzen ez dituen kontzertu batera joatea. Horregatik, The Damneden kontzertuaren aurretik Londondik ekarritako bi binilo horiek sutu zituen Elek. Behin eta berriz entzun, behin eta berriz abestu.

Hobe dut abiatu edo beranduegi izango da

Edo kontzertua bukatuko da bestela, pentsatu du Elek ispiluaren aurrean. Komunetik atera aurretik, ezpainak margotu ditu.

 A!

The Damned. New Rose (1976)

 

Emakumea komunean, The Dammeden zain.  Luna Rock-Olako ispiluan apaintzen, Madril 1983  © Marivi Ibarrola

Marivi Ibarrola (Najera, 1956): Fotoerreportari hau Donostian hazi zen. 80. hamarkada hasieran, kultura urbanoa argazkitan bildu zuen, tartean, rock radical vasco mugimendu musikala. Yo disparé en los 80 liburua osatu zuen orduan ateratako 89 argazkirekin. Lo juro por los Ramones erakusketa jarri zuen Donostiako Ernest Lluchen. onostian. Egun, Madrilen bizi da.

 

Larru jotze baten ondorengo galderak (eta erantzunak)

1)

– Masturbatu zara inoiz nigan pentsatzen?

-Zure aurpegia zuen mutil batengan pentsatzen bai, baina ez zinen zu. Hark nik nahi nuena egiten zidan, nire plazerean baino ez zuen pentsatzen…

2)

– Ezkonduko bagina, 30 urte barru ez ginateke aspertuta egongo elkarrekin larrua jotzeaz?

-Ziurrenik, bai.

3)

– Bazenekien katolikoek ezkondu aurretik sexu anala egiten badute ez dela horrenbesteko bekatua?

4)

– Erreko dugu zigarro bat?

Klixk.

5)

– Zergatik jotzen duzu larrua begi itxiekin?

– Ez zaitut ikusi nahi.

6)

-Zergatik jotzen duzu larrua begi irekiekin?

– Beldurra diot iluntasunari.

7)

– Esan dizut inoiz maite zaitudala?

– Ez aipatu maitasuna sexua esan nahi duzunean…

8)

– Jarriko zenioke zure semeari nire izena?

– Inoiz.

9)

– Eta zuk?

– Ezta ere. Ez nuke gogoratu nahiko larru jotze hau berari deitzen diodan bakoitzean…

10)

– Asmatu dut itxurak egiten?

– !

11)

– Ez duzu inoiz pentsatu batzutan hobe litzatekeela bakarrik oheratzea?

12)

– Konturatzen zara espermatozoiderik azkarrenaren ondorio garela?

– Azkarrena izan zitekeen abiaduran, baina horrek ez du esan nahi inteligenteena izan zenik.

13)

-Zoriontsu izan zara ohe honetan?

– Ehunka ohe daude ni zoriontsu izateko hiri honetan.

14)

– Nirekin geldituko zara betirako?

– Betirako gehiegi da.

15)

– Inoiz dastatu ditudan bularrik ederrenak dira zureak…

– Lasai, dagoeneko ez didazu “pelota” egin beharrik.

16)

– Zergatik deitu nauzu gaur, hainbeste denbora ondoren?

– Eguraldia horretaraxe zegoelako: ohean sartu eta norbaitekin konpartitzeko.

17)

(Denok dugu hanka sartzeren bat guren hanka artean…)

18)

– Nola esan duzu izena duzula?

19)

– Uste duzu zure lagunak oheratu nahiko duela nirekin?

20

– Nahi nuen, baina ez nuen egin behar.

– ?

Ewa Kuryluk, “Helmutekin”, ” Stuttgarten biluzik” seriekoa, 1978, autoargazkia, artistaren kortesia

Ewa Kuryluk (Krakovia, 1946): Aldizkari kultural baten editore, sortzaile eta zuzendari baten eta idazle eta itzultzaile baten alaba, urtebeterekin Varsoviara joan zen familia eta han hazi zen. Aita Poloniako Kultura ministro izan zen eta Austrian enbaxadore. Artista polifazetikoa da Kuryluk: argazkilaria, margolaria, oihalekin instalazioak egiten aitzindaria, poeta, idazlea, artearen historialaria… Bere lanak Varsovia, Krakovia, Poznan eta Wroclaweko Museo Nazionaletan daude ikusgai.

Aurpegi baten erradiografia(k)

BEGIAK (Iz. 1. Ikusmenaren organoa)

Begi ilun batzuetatik ia ezein koloretako begiak atera daitezke. Bera ez zen eskolara joan. Inork ez zizkion azaldu ilarren bidez Mendelen genetikako oinarrizko kontzeptuak. Berarentzat, ilarrak soroan erein, bildu eta burduntzian egosteko ziren. Genetikako oinarrizko kontzeptuak azaltzeko baina askoz gauza praktikoago baterako balio zuten: gosea kentzeko.

Ondorengo bi belaunaldiek genetikaren oinarrizko kontzeptu horiek jarraitu zituzten. Zera: kolore iluneko begiak beti gailentzen direla beste ezein koloretako begiei. Eta iritsi zen hirugarren belaunaldia, eta hara! Begiak argitu ziren. Eta inguruan inork ez zituen berde koloreko begi batzuk ziren munduari begiratzen ziotenak.

Begi horien leinuari hasiera eman zioten begi ilun haien jabeak ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, emeen emeetatik datozen emeak (Xabier Lete dixit), baina ezagutu izan balu, ziur Mendelek eta zientziak ez bezalako ondorio batera ailegatuko zela. Galdetu izan baliote, “eta nolatan ditu haur honek begi berdeak?”, berak erantzungo zukeen: “Ilar gehiegi jan ditugu eta…”.

BELARRIAK (iz. 1. Buruaren alde banatan kokatuta eta larruazalez estalita dauden kartilago biribil-antzeko bakoitza. Entzumen orgnaoaren kanpoaldea osatzen dute. 2. Entzumenaren eta orekaren organoa)

Belarritakoak gutxitan janzten zituen Berak. Soilik egun seinalatuetan. Elizara joaten zen ongi seinalatutako egunetan. Ezkontzaren batean. Zuloak irekita mantentzeko, batzutan lokartu aurretik belarritakoak jantzi eta erantzi egiten zituen. Baina belarritakoak ez ziren baserriko lanetarako apaingarririk aproposenak. Ez ziren erosoak. Eror zitezkeen; eta galdu. Trabatu zitezkeen; eta belarria urratu.

Hurrengo belaunaldiek, eguneroko bizimoduari erantsi zizkioten belarritakoak. Ez ziren egun jakin batzuetarako konplementu soilik. Baziren izatearen parte. Haiekin jaio izan balira bezala. Neurri batean, hala jaio baitziren. Jaio orduko, negarra eragiteko bi ipurdikoen ondoren, orratz batekin belarri ttiki jaioberriak alderik alde zeharkatu zizkieten, behin negarrez hasita, negarrez jarraitzeko motiboak emanez.

Bigarren belaunaldia are urrunago joan zen. Ez bi zulo, baizik eta belarri bakoitza zuloz josi zuen. Hala agintzen zuen modak. Eta hirugarren belaunaldia jaio zenean, belarriak ez zizkioten zulatu. Berak erabaki zezan noizbait alderik alde zeharkatu nahi zituen orratz batekin; berak erabaki zezan jantzi nahi zituen belarritakoak noizbehinka, egun seinalatuetan; berak erabaki zezan jantzi nahi zituen belarritakoak beti, egunero; berak erabaki zezan belarri bakoitza zulatu nahi zuela ez behin, baizik eta bitan, hirutan edo lautan.

Belarri horien leinuari hasiera eman zioten belarri ttiki haien jabeak ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, baina ezagutu izan balu eta galdetu izan baliote, “nolatan ez ditu belarritakoak haur honek?“, berak erantzungo zukeen: “Belarria ez urratzeko modurik seguruena da”.

SUDURRA (iz. 1. ANAT. Gizakiaren aurpegiko piramide-formako irtengunea, ahoaren eta kopetaren artean dagoena eta bere baitan usaimenaren organoa eta arnasbideen hasiera dituena)

Mukiak eta odola botatzeko baino ez da sudurra. Edo, bestela, hausteko.

Berak, alabak eta bilobak apurtu zuten sudurra eta, ondorioz, okerra sendatu zen. Berak, aitzurraren kirten batek ihes eginda. Alabak, zaldiko-maldikoan jolasean zebilela lagun baten bizkarretik muturrez aurrera erorita. Bilobak, motor gainean zegoela auto batek parez pare jota.

Azkenerako, hurrengo belaunaldiek bere egin zuten istripuzko okertasun hori, genetikoki. Ia somaezin, baina okerra. Mukiak eta odola botatzen jarraitzen du sudurrak, noski.

Sudur horien leinuari hasiera eman zioten sudur luze haren jabeak ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, baina ezagutu izan balu eta galdetu izan baliote, “nolatan du okerra sudurra haur honek?“, berak erantzungo zukeen: “Istripuak sahiesteko”.

EZPAINAK (iz. 1. Gizakiaren eta beste zenbait ornodunen aho-irekigunea inguratzen duten bi ertz haragitsuetako bakoitza)

Berak ez zuen inoiz ezpainetakorik izan. Alegia, ezpainetako margorik izan. Ikusi zituen noizbait emakume batzuk. Gainera, zuri-beltzezko argazkietan berdin zuen ezpainak margotuta izatea. Beti izango ziren gris antzekoak.

Lehenengo belaunaldiak ezpainetako bakarra zuen, granate kolore ilun batekoa. Gutxitan erabiltzen zuen margo hura. Ezkontzaren bat. Bataioak. Baileren bat, asko jota. Ardo beltzaren kolorez margotzen zituen ezpainak. Ardoa neurrian edatea komeni zen moduan, ezpainak neurrian pintatzea komeni zen. Ezpainetakoa gauza ezkutuen tokian jasotzen zuen: Logelan. Besteengandik urruti.

Bigarren belaunaldiak ardoa neurrian edateari beldurra galdu zion. Eta marrubi kolorez, edo gerezi kolorez margotutako ezpainak ere esistitzen zirela erakutsi zion amari. Ezpain margotuei beldurra kendu zion. Haren alabarentzat jolas hutsa zen ezpainak margotzea, ondorioz. Kolore guztiak ziren posible. Neurrian margotzearen tamaina aldatu zuen. Neurria norberak jartzen duela esanez. Batzutan ezpain gorriz, bestetan granatez, bestetan arrosaz. Eta bestetan, lehenengo hark bezala, margorik gabe.

Ezpain horien leinuari hasiera eman zion hark ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, baina ezagutu izan balu eta galdetu izan baliote, “zergatik margotzen ditu ezpainak haur honek?“, berak erantzungo zukeen: “Oraingo argazkietan koloreak ikusten direlako”.

ZIMURRAK (1. Iz. Larruazalean zein jantzietan agertzen den tolesa)

Zimurrek bizitutakoa adierazten zuten haren aurpegian ere. Urteak aurrera zihoazela. Eta Bera, oraindik, bizirik zegoela. Inork azaldu gabe, bazekien zimurrak bizitutako urteen seinale zirela.

Inguruko baserritarrak hiltzen zirenean, ohituraz doluminak erakustera joaten zenean, beti sartzen zen hila zetzan gelan. Aurpegiari erreparatzen zion. Zimurrez josita bazuten, pena gutxiago sentitzen zuen. Zimur gutxi bazituen, negarrez hasten zen.

Ez pentsa ez zitzaiola axola zimurrak izateari. Denek nahi ditugu urteak bete, luzaroan bizi, baina batzuetan urteak eta zimurrak nahi baino agudoago pasatzen dira. Berak ere tarteka izaten zuen sentsazio hori. Zimurrak bizitzak berak erregalatzen zituen, eskatu gabe. Baina zer erremedio…

Alabaren belaunaldiak deskubritu zuen bizimoduak berak ez ezik, eguzkiak ere zimurrak erregalatzen zituela. Horregatik, erremedio erraza aurkitu zuten. Helga luzeko kapeluekin jartzea eguzki azpian, galga-galga berotzen zuen orduetan.

Alabaren alabak kremak deskubritu zituen. Mirakuluak agintzen zituzten potoak. Goizetakoa, arratsetakoa, eguzkitakoa, begien ingurukoa, ezpainen ingurukoa. Denak eman zituen. Eta, hala ere, zimurrak atera zitzaizkion. Baita hirugarren belaunaldiari ere.

Zimurrez betetzen ziren aurpegi haiei hasiera eman zien hark ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, baina ezagutu izan balu eta galdetu izan baliote, “nolatan ez ditu zimurrak haur honek?“, berak erantzungo zukeen: “Bizitzak oparituko dizkio. Zimurrak ez ateratzeko formula bakarra dago: ez bizi”.

ILEA (iz. 1. Ugaztunen larruazalean hazten den hari-formako luzakin epidermikoa)

Ilea estaltzen ikasi zuen gaztetan lehenengo Berak. Hasiera batean, eguzkitik babesteko janzten zituen koloretako zapiak. Gero, zapi zuria jantzi zuen, ezkondua zela esateko. Gizasemeei “ez arrimatu” esateko modu bat zen zapi zuri hura. Ez zion denborarik eman zapi beltza janzteko, alarguntzeko; senarra baino lehen hil zelako.

Haren alabak ere janzten zituen tarteka zapiak. Baina ezberdin. Apaintzeko jartzen zituen, orduko hartan bezala, argazkilaria baserrira eraman zutenean familiari erretratuak ateratzeko. Eta egia esan, polita zegoen alaba zapia buruan, baina helburua ileak gordetzea, eguzkiak ez ematea edo ezkondua zela adieraztea izan gabe.

Alabaren alabak beste esanahi bat eman zien buruko zapiei. Esan nahi zuten egin maitasuna, eta ez gerra buru gainean jarritako zapi koloretsu eta loredunek. Buruko zapi haiek ez zuten esan nahi “ez arrimatu”, baizik eta esan nahi zuten, “gozatu; ez kezkatu; izan zoriontsu”.

Alabaren alabaren alabak berandu xamar ikasi zuen zapiak janzten. Agian ez zuelako beharrik sentitu ileak tapatzeko lehenago. Gorroto izan zuelako umetan Bera bezala jartzea buruan zapia. Umetako gorrotoak helduaroko zaletasun bihurtzea prozesu bat da, azken finean. Alabaren alabak deskubritu zuenean zapiak buruan jartzeko ez zeudela ez hiru modu bakarrik (Berea, lehenengo belaunaldiarena eta bigarrenarena), zapiak erabiltzen hasi zen.

Ile horien leinuari hasiera eman zionak ez zuen ezagutu hirugarren belaunaldi hura, baina ezagutu izan balu eta galdetu izan baliote, “zergatik daramazue oraindik zapia buruan?“, berak erantzungo zukeen: “Aurpegiaren erradiografia hobeto ikusteko”.

Eulalia Abaitua (Bilbo, 1853- 1943): Euskal Herriko lehenengo emakumezko argazkilaria izatea da bere ohorea. XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako bizimodua jaso zuen argazkitan, maiz emakumezkoek egiten zituzten lanak (sardinerak, garbitzaileak, esneketariak, baserritarrak). Bilboko familia burges batean jaioa, Liverpoolen bizi izan zen zenbait urtez. Emazte eta ama, argazkilaritzarekin errealizazio pertsonala bilatu zuen. Argazkilari amateurra, berak ateratako 2.500 argazki baino gehiago daude Bilboko Euskal Museoan.

Blagovenschek

Herrialde hartako telebistaren historia laburreko enegarren lehiaketan parte-hartzaile batek sekula irabaziko zuen diru kopuru handiena irabazteko zorian zegoen. Azkeneko saioa zen, zakuan zuelako telebista kateak saio hartara bideratutako diru guztia. Aurkezleak programa hasi orduko agurtu zituen ikus-entzuleak, ziurtzat emanez lehiakideak berriz irabaziko zuela egun hartako saioa, beteko zuela zakua pixka bat gehiago eta eramango zuela etxera saioko lehiakideentzako destinatutako diru guztia (gero Ogasunak erdia kenduko bazion ere). Lehiakide malapartatu hark lehiaketa-saioa egiten zuen plantila guztia langabeziara zeraman, nahi baino lehenago. Aurkezleak gorroto zuen 43 saio jarraian irabazi zituen mutil hura. Hasieran, haren inteligentzia goraipatzen zuen. Baina gero, nazkatzen hasi zen dena zekien jakintsu-usteko hartaz

-Programa hasteko prest?

– Bai, noski.

Bi lehiakide zeuden. Deialdi publikoa egin zuen telebista kateak garaitezina

zirudien mutil haren kontra lehiatzeko lagunak topatzeko. Batzuk aurkeztu ziren, noski. Esperantza gutxirekin gehienak. Eta banaka-banaka, guztiak joan ziren etxera, esku hutsik. Eta mutilak han jarraitzen zuen, zakua betetzen. 180.000 euroren bueltan zebilen dagoeneko.

Aurreikusi bezala zihoan saioa. Froga guztietan gailentzen zen mutila. Lehiakideak batzutan hurbiltzea lortzen zuen, estualdian jartzea mutila, eta zoriontasuna ez zela ezinezko hitz bat pentsatzen zuen orduan aurkezleak, baina azkenean, beti aurretik jartzen zen mutil madarikatu hura.

Mutilak hogei minutu aski izan zituen lehiakidea baino puntu mordoxka gehiago pilatzeko. “Eskerrik asko parte hartzeagatik, Izaro. Orain, ohi bezala, azkeneko frogara pasatuko gara. Prest, Manex?”. Baietz esan zuen Manexek. Beti zegoen prest. Bost galdera asmatu beharko zituen. Lehendabiziko laurak, erraz asmatu zituen. “Wikipedia zu al zara?” galdetu zion, umorea izan nahi zuen, baina ironia eta nazka zerion doinuz aurkezleak. Barre egin zuen mutilak

– Azkeneko galdera egingo dizut. Asmatzen baduzu, 190.000 euroko botea zurea izango da. Herri ttiki honetako telebistaren historian sekula eman den saririk handiena. Zorte on. Prest? – “eta zure erruz bihar INEMen ilada egin beharko dugu lankideok eta nik”.

– Bai, prest – ziurtasunez hitz egiten zuen kamera aurrean mutilak. 44 saiok etxeko bihurtu zituzten dena grabatzen zuten begi haiek. Kendu zioten hasierako urduritasuna. Eman zioten bere buruarengan behar zuen konfiantza. Ez zuen beldur eszenikorik sentitzen. Eta sinesten zuen bazekiela galderaren erantzuna, nahiz eta galdera oraindik entzun ez.

– Zein da Siberian dagoen Bashkortosango Errepublikako hiriburua?

Mutu gelditu zen mutila. Bashkortosango Errepublika esistitzen al zen bada? Momentu batez broma zela pentsatu zuen, aurkezlearen estrategia bat bera urduri jartzeko, konfiantza galtzeko, zakua ez irabazteko.

– Egin galdera zuzena –eskatu zuen Manexek.

– Hori da galdera zuzena. Zein da Siberian dagoen Bashkortosango Errepublikako hiriburua?

– Bashkortosango Errepublika esistitzen da?

– Hala dirudi – aurkezleak ez zuen aurpegikera aldatu, baina barren-barrenean har bat hazten sentitu zuen, zoriontasunaren tumore bat. Azkar, arrapaladan, metastasi bat bezala zabaltzen bere organoetan zehar.

Mutila isilik gelditu zen. Ez zekien erantzuna. Zoriz ere ez zuen uste asmatuko zuenik. Errusiako hiriak pentsatzen hasi zen. San Petersburgo, Mosku, Vladivostok… Mosku, San Petersburgo, Vladivostok… Vladivostok, Mosku, San Petersburgo… Eta ez zitzaion hiri izen gehiago ezagun egiten. Mosku eta San Petersburgo argi zegoen ez zirela Bashkortosan edo dena delako errepublika zoritxarreko hartako hiriburu, baina Vladivostok ere ez zitzaion erantzun ona iruditzen.

– Deitu dezaket?

– Larri zabiltza, Manex. 44 saiotan ez duzu behin ere deiaren laguntza erabili behar izan.

– Gaur erabili nahi nuke.

– Bai, noski. Erabili dezakezu. Nori deituko diogu? Badakizu minutu bat besterik ez duela izango erantzuteko. Bai al da ba Euskal Herrian zuk baino gehiago dakien inor, hala?

Bai. Ainara. Telebista kateak berarentzako kontrarioak bilatzeko deialdi publikoak egin izan zituenean, beti gurutzatu izan zituen hatzak, Ainara ez zedin aurkeztu. Lehenengo saioan kaleratuko zuen Ainarak, neska bizkor-bizkor hark.

Ainararen mugikorrera deitu zuen aurkezleak. Baina ez zuen inork hartu.

– Aukera bat duzu… Esan izen bat, esatearren bada ere… Oooooo!!! Ze pena! 44 saioren ondoren, 190.000 euroko zakua egin ondoren, guztia galtzea… Zer sentitzen da?

Malko batek ihes egin zion mutilari. Baina duintasunari eusten saiatu zen. Beldur eszenikoa, segurtasun eza, ezjakin sentimendua… guztia etorri zitzaion derrepentean. Ezin zuen deus esan, ez zuen hitz gehiago. 44 saiotan erantzun zituen galderetan joan izan balira bezala esateko zeuzkan hitz guztiak. Eta Bashkortosango Errepublika santu hartako hiriburu puta hark dena izorratu zuen.  Aurkezleak, baina, hizketan segitu zuen:

– Jaun-andreok, guk geuk ere espero ez bagenuen ere, bihartik aurrera hemen izango gaituzue berriz, lehiakide berriekin, aukera berriekin, dirua banatzeko gogoz! Etorri eta erakutsi zenbat dakizun! Bihar arte! Eta mila esker Manex, telebistaren historiako kapitulu hau idazteagatik eta gu bidelagun egiteagatik. Esan nahi al duzu zerbait?

– Zein da Bashkortosango Errepublikako hiriburua?

– Ai, bai, barkatu, ustegabearekin erantzuna ematea ere ahaztu zait! Blagoveshchenks da! 215.000 biztanle eskas dituen hiria, Negu benetan hotzak eta uda beroak dituena. Zero azpitik 45 gradutara jaitsi izan da tenperatura eta 39tara igo. Txinako mugatik hurbil dago eta txinatar asko bizi dira bertan. Transiberiarra pasatzen da bertatik. Akaso noizbait bertara joan beharko duzu, Manex. Eta orain bai, bihar arte ikus-entzuleok!

Manex burumakur gelditu zen, plato erdian geldirik. Aurkezlea hurbildu zitzaion eta bizkarrean bi golpe ahul eman zizkion, “animo” esan nahi balio bezala, baina “izorra hadi” esanez. Kamerinora joan zen aurkezlea, makillajea kentzera eta kaleko arropa janztera. Platoko argiak pixkanaka-pixkanaka itzaltzen hasi ziren, eta Manexek hantxe jarraitzen zuen, kieto. Telefono mugikorra atera zuen eta Ainarari mezua bidali zion. “Aspaldiko! Non zabiltza?”. Dei bat egin behar zuen hartan, derrepentean akordatu zen Ainararekin. Institutu garaian gelakide izan eta lehenengo musua eman zion neska hartaz. Gaizki emandako musua izan zen, bientzako lehendabizikoa, ez ziren gai izan euren mingainak akonpasatzeko, uneaz gozatzeko, hortzak elkarren kontra jo ziren eta elkarri sekula musu gehiago ez ematea erabaki zuten, esan gabe, norberak bere baitan, baina elkarrekikoa izan zen. Ainarak, Manexek gaizki musukatzen zuela usteta hartu zuen erabakia, nahiz eta oroitzapen onak gorde momentuaz. Manexek, Ainara neska bizkorra zelako, bizkorregia akaso, eta neska bizkorregiak beti dira arriskutsuak. Baina bazion halako kariño moduko bat…

Luze gabe iritsi zen Ainararen erantzuna, minutu bat baino lehen: “Manex! Hau poza! Siberiako hiri galdu batean, Blagoveshchenksen. Nahi baduzu, bueltakoan kontatuko dizut zertan ibili naizen, kafe batekin. Mx”.

“Nevsky Prospekt”, 2013

Leire Galarza (Oiartzun, 1990): Bartzelonara medikuntza ikastera joandakoan deskubritu zuen artearen mundua eta batez ere, argazkilaritza. Egun, Kanarietan bizi da. Musika, kirolak eta bidaiak argazkitan jasotzen ditu. Brighthunter IV lehiaketan bere lanak aurkeztu ditu (http://www.leiregalarza.com)

 

 

La grande solitude

La grande solitude (Wroclaweko Kanposantu Judu Zaharraren kanpoko hormako graffitia).

(Gutxi argiztatutako eszenan, felpazko abrigo marroi bat jantzita daraman mutil ilehori bat ikusten da, banku batean eserita. Buruaren beheko aldean goikoan baino motzago moztua du ilea, etengabe zapela bat jantzita balu bezala. Oso-oso ilehoria da mutila. Bere familiako kide guztiak, leinua hasi zuten adar guztietatik, beti ilehoriak izan balira bezala. Ilea horia da, betazalak horiak dira, betileak apenas ikusten dira hain direlako horiak, ongi egindako bizarra ere horia da. Betzulo horiak ditu mutilak, lorik egin gabeko gau askoren ondorioz. Kezkatu aurpegia du, izan ere. Ingurune beltz horretan, beste elementu bat ere badago. Emakumezko bat da. Eserita dago hura ere. Gizon ilehoriarengandik prudentziazko distantzia batean dago jesarrita. Elkar ezagutzen dutela igartzen da bien artean dagoen distantzia horregatik, baina elkarrenganako lotura eta konfiantza ez da hainbestekoa. Hori ere adierazten du distantzia horrek. Neska ilunagoa da mutila baino. Ile motza du, flekilloa alde batera orraztua, gaztainkara. Begiak kohl beltzarekin margotuta ditu. Eta ezpainak ere, granate koloreko ezpainetakoz zikinduta. Aldiz, kolore argiko gabardina bat du jantzita. Berak ere kezkatuta dagoela dirudi. Serio dago. Kezkatua baino gehiago, agian, oso pozik ez dagoen norbaiten aurpegikera du.)

ZERGATIK EZ? (Jakub)

Ez dudalako nahi zuganako lotura hori sentitu. Nire urtemuga delako opariren bat egiten badidazu, izan opari materiala edo sentimentala, edo izan te bat hartzera gonbidatze hutsa, konpromiso bat sortzen da elkarren artean. Eta zuk konpromisorik gabeko oparia dela esanagatik ere, badakizu ez dela hala. Nik zure urtemugan, gutxienez balio material edo sentimental bereko zerbait itzuli beharko dizut. Te bat elkarrekin hartzera gonbidatu eta hura ordaintzea bada ere. Eta nik ez dut horrelako konpromisorik nahi. Ez dut oparirik egin behar dizudala, bai ala bai, sentitu nahi. Horregatik, nahiago dut ez badakizu zein egunetan jaio nintzen. Sinplea da. (Apolonia)

(Eskua luzatu du mutil ilehoriak. Neska dagoen alderantz luzatu du. Baina ez du ukitu neskaren gabardina. Beherantz begira dago. Ez zaio aurpegia ikusten ilunpearen erdian dagoen argiztatutako gune horretan, baina imajinatu dezakegu triste dagoela. Hori iradokitzen du, behintzat, eserita dagoen moduak. Ez dio neskari begiratzen. Neskaren alderantz luzatuta daukan eskuan hatzak dantzan ari dira, bankuaren gainean piano baten tekla zuri-beltzak baleude bezala. Ziurrenik doinuren bat jotzen ari dira hatz horiek. Eszenari begiratuta ezin baita jakin, baina mutil ilehori horrek pianoa jotzen baitu. Bien bitartean, neska aurrera begira dago. Esan duenaz ziur. Ez du damurik erakusten bere bisaiak. Ezta zuzen-zuzen eserita dagoen moduak. Eskuak belaunen gainean ditu. Konturatu da mutil ilehoriak beso bat luzatu duela bere aldera, baina ez du imintziorik egin. Lehengo distantzia bera mantentzen jarraitzen du neska ilemotzak. Serio jarraitzen du. Ez dago triste. Ez dago haserre. Serio dago.)

ZERGATIK EZ? (Jakub)

Badakizu ohiturazko animaliak garela gizakiok. Zinemara joaten naizenean, filma emango duten aretoan eseri aurretik komunera joan behar izaten dut. Badakizu ohitura hori dudala. Psikologikoa da, ziur nago, baina bestela pixagurea sentitzen dut. Eta gorroto dut film bat ikusten hasi eta erdian altxatzea, komunera joateko. Beti hirugarren komunera sartzen naiz pixa egitera. Ez badiot nire buruari gogor egiten, oinek beti hirugarren komunera naramate. Eta batzuetan, saiatzen naiz nire buruari esaten, ez Apolonia ez, aldatu komunez. Zinemako komunetan ez da jabetza pribatua esistitzen. Hirugarren komun hori ez da zurea. Beste guztiak bezain zurea da. Eta lehenengo komunean sartzen naiz. Eta papera falta da. Bigarrenean sartzen naiz, bonba bota gabe dago. Laugarrenean sartzen naiz, ontzia zipriztinez bustita dago. Eta, azkenean, hirugarren komunera itzultzen naiz. Han beti dago papera, beti dago bonba botata, beti dago ontzia zipriztinik gabe. Ba zurekin antzeko zerbait pasatzen zait. Inertziak narama zugana, nire oinak zugana doaz ohitura hartu dutelako. Saiatzen naiz beste mutil batzuengana bideratzen oinak, baina bigarren zitarako desagertu egiten dira, edo ez gara ongi moldatzen sexu kontuetan, edo gutxiegi hitz egiten dute, eta orduan, zugana bueltatzen naiz berriz, beti agertzen zarelako zitetara, badakizulako zer gustatzen zaidan ohean, ikasia duzulako neurrian hitz egiten. Baina inertzia da. Ez beste ezer. Ez da aprezioa, ez da sexu gogoa, are gutxiago maitasuna. (Apolonia)

(Mutil ilehoriak hanka eskuina ezkerraren gainean jarri du. Eskuak abrigo marroiko patriketan sartu ditu. Ekarri du berriro bere aldera erantzun bat lehenago neskaren aldera luzatu zuen besoa. Baina orain eskuineko belauna neskarengandik hurbilago dago. Oso hurbil. Ez du neska ukitzen. Baina ukitu nahiko lukeela adierazten du ile horiak nonahi dituen mutilaren gorputzaren posturak. Neskak lehen bezala jarraitzen du: Aurrera begira. Ziurtasuna aurpegian islatua duela. Esaten duena ongi pentsatua duela aurpegian islatua duela. Inongo damurik gabe. Zuzen-zuzen eserita eta eskuak belaunen gainean ezarrita. Konturatu da mutil ilehoriak besoa urrundu duela berarengandik. Eta belauna hurbildu duela. Baina ez du mugitzeko imintziorik egin berak. Eszenaren hasieran zeuden distantzia bera mantendu nahi du neskak. Serio begiratzen du aurrera. Zuzen-zuzen. Kohl beltzez asko margotutako begiei parean dutena axola balitzaie bezala).

ZERGATIK EZ? (Jakub)

Gizaseme baten abizena eraman behar badut, badaramat dagoeneko nire aitarena. Nire aitaren aitarena ere izan zena, eta bere aurretik gure familiako gizaseme guztiek eraman zutena. Ez dut beste gizasemeren izenik ez nahi eta ez behar. Ez naiz inoren jabetzakoa. Berez, ezta aitarena, baina agian barka diezaioket ni sortzeko beharrezkoa zen obulo-espermatozoide nahasketan erdia jarri zuelako. DNAren erdia-edo eman didalako. Horregatik bakarrik onar dezaket bere abizena ez errefusatzea. (Apolonia)

 

(Mutil ilehoriak neska beltzarana besarkatu nahi du. Poliki saiatu da berarengana hurbiltzen, baina ez du berak nahi bezalako emaitzarik izan oraingoz. Hankak askatu ditu, odola berriz hasi da zirkulatzen ezkerreko hankan. Urduri dago. Eskuak atera ditu gabardina marroiko patriketatik. Hankak dantzan jarri zaizkio, urduritasunarengatik ziurrenik. Neskari begiratzen dio, etengabe, nahiz eta neskaren begi beltzez margotuak ez diren bere begiradarekin gurutzatu orain arte, behin ere ez. Eskuak ere konpultsiboki mugitzen ditu orain mtuil ilehoriak, bat-bateko Parkinsona bere gorputzaz jabetu izan balitz bezala. Ezpainek ere dardara egiten diote –nahiz eta hori ikustea oso zaila den ilunpean dagoen eszenan argiztatua dagoen gune horretara begira dagoen edonorentzat-. Aurpegi zuria are eta zurbilago ageri da neskaren erantzun bakoitzaren ostean, horituta bezala. Eta bat-batean, harrizko gargola bat bezain geldirik egon den neskak burua jiratu du mutilaren aldera, eta bien begiradak gurutzatu dira. Oraingoan, neska izan da gabardinaren patriketan eskuak sartu dituena, ordura arte belaunen gainean zeuden tokitik lehen aldiz mugituz. Neskaren gorputzak, aldiz, ez du urduritasunik adierazten. Are gehiago, lasaitasuna transmititzen dio ilunpeetatik begira dagoen edonori –baldin eta inor eszenari begira baldin badago).

ZERGATIK EZ? (Jakub)

Ez diodalako beldurrik bakardadeari. Ez zaidalako axola hiltzen naizenean nire gorpua lurperatuko duten hobiko hilarrian nire izena soilik agertzea. Total, hilik nagoenean ez dut bakardaderik sentituko. Ez dut inor nire gorpuaren gainean nire hezur bizirik gabekoak zapaltzen behar. Ezta inor nire gorpuaren azpian, harrentzako bazka freskoa bihurtzen naizenean. Betidanik iruditu izan zaizkit absurduak familiako panteoiak. Ez dut nire familiako panteoian ehortz nazaten nahi. Are gutxiago zure familiarenean. (Apolonia)

(Mutil ilehoriak dagoeneko ezin dio gehiago eutsi ezinegonari, neska besarkatzeko duen gogoari. Eta, derrepentean, mugimendu drastiko batekin, neska heldu du gerritik. Burua haren bularraldean pausatu du, kontsolamendu bila dabilen muttiko ttiki bat balitz bezala.)

Ulertzen duzu zergatik ez dudan nahi zurekin ezkondu? (Apolonia)

(Neskak ez du askatu mutilaren besarkada. Baina ez dio heltzen. Eta, pixkanaka-pixkanaka, burua mugitu du, aurrerantz begiratzeko berriz. Kohlez belztutako begiak eta granatez margotutako ezpainak dituen aurpegia urrundu du mutilaren burutik. Jaso –eta are gutxiago eman- nahi ez duen muxuren baten beldur balitz bezala).

BAI. (Jakub)

Lotte Jacobi (Thorn, 1896-New Hampshire, 1990): Argazkilari familia bateko laugarren belaunaldia izan zen. Aitonak eta aitak argazkilaritza-estudioak izan zituzten. Artearekiko lotura ume-umetatik izan zuen: argazkilaritza, dantza eta antzerkiarekin. Berlinen ikasle (eta ama ezkongabe) zela, argazkilaritza modenoaren teknikak ezagutu zituen. Dantza eta antzerki mundua erretratatu zituen sarri. Berlin, New York eta New Hampshire artean bizi izan zen. Thorn gaur egun Polonia bada ere, argazkilari alemaniar kontsideratua dago Lotte Jacobi.

 

 

Sardiña freskuek

Sardiña freeeeeeskuek. Sardiña freeeeeskuek… Sardiña freeeeskuek… Ozen oihu egiten duten emakume artean dabil arrain azoka kasik inprobisatu hartan emakume bat. Tokiz kanpo dago, bere arropa dotoreegiekin, Bilboko jostunik onenak fin josiak. Kortsea gerrian ederki estutua darama, lau seme-alaba erditu arren oraindik ere gerri fina duela erakusteko.

Azokan sardiña freeeeeskuek oihu egiten duten emakumeek gerria ez dute hainbeste estutzen. Amantalaren zintak bira bat, gutxi batzuei bi, ematen dizkie. Baina ez dizkie barrenak estutzen, kasik arnasa hartzea galarazteko moduan.

Eulalia ez da arrain fresko bila joan Bilbo inguruko arrantzaleen emazteek senarrek itsasoari ebatsitakoa saltzen duten azoka hartara. Kalearen erdian, bata bestearen ondoan, konpetentziari konpetentzia gehituz, jartzen dituzte lurrean saskiak, kentzen dizkiete estalkiak eta sardinarik ederrenak beti norberarenak direla zin egiten dute. Begoñako Ama Birjinaren izenean. Edo behar denaren izenean.

Eulaliak ez du azokara bere arropa eder ongi josiak arrain usainez zikintzera joan beharrik. Horretarako dauka soldatapean Catalina: Merkatuetara joateko Eulaliaren etxeko mahaiko oturuntzak erostera.

Eulalia ez da bakarrik joan azoka hartara. Ez da beldur Bilbo inguruko arrantzaleen emazteez. Badaki ez diotela inbidiarik. Badaki ez dizkiotela bere arropa ederrak apurtuko. Badaki ez diotela ezer lapurtuko. Baina Pedrok laguntzen dio. Gidaria ez ezik, pisu astunak garraiatzen dituena da Eulaliaren etxean. Eulalia hara eta hona eramateko; Eulaliak ez bizkarra hondatzeko.

Pedrok Eulaliaren argazki-makina eta hankak daramatza bizkar gainean. Eulaliaren atzetik dabil azokan, batera eta bestera. Tarteka, arrantzaleren baten emaztea agurtzen du. Batzuk ezagutzen ditu. Ez azokatik. Baizik eta herritik. Haietako batzuen senarrekin behin baino gehiagotan mozkortu da Pedro. Haietako batzuen senarrekin oraindik ere behin baino gehiagotan mozkortuko da Pedro.

Bigarren arrazoi batengatik ere eraman du Eulaliak Pedro berarekin arrain azoka hartara. Eulaliak ez daki euskaraz. Eta Pedrok bai. Eta arrain-saltzen ari diren emakume haietako gehienek hitz justuak baino ez dakizkite erdaraz. Izan ere, erdaraz asko daki Eulaliak. Badaki gazteleraz. Badaki ingelesez. Badaki frantsesez. Baina ez daki euskaraz. Eta arrain-azoka hartara eraman duen motiboak euskaraz hitz egitea exijitzen dio Eulaliari.

“Señora, gura dosus sardiña freskuek?” galdetzen diote arrantzaleen emazteek euren paretik pasatzen denean oinetan dituzten arrainez betetako saskiak seinalatuz. Eulaliak ez die jaramonik egiten. Ez die erantzuten ezta saskietara begiratzen ere. “Esker txarreko dirudunek…” marmar egiten dute Eulaliaren soineko luzearen bizkarrean. Badakite ez diela ulertuko. Bilboko emakume aberats batek eta Bilbo inguruko herrietako arrantzaleen emazte pobreek ezin dute hizkuntza berean hitz egin.

“Aurreko astean inguru honetan zegoen, Pedro”. Esan dio, gazteleraz, bere soldatapekoari. “Auskalo, señora. Lehenengo iristen denak toki onena hartzen du, gehien saltzen den tokia. Ez dira egunero toki berean jartzen”, erantzun dio, umil.

Eulaliak aurreko astean azokan zegoen emakume arrantzale hura topatu nahi du. Pedrok ez daki zergatik hura eta ez beste bat. Guztien generoa nahiko antzekoa izan ohi da eta. Bermeoko sardinak edo Santurtzikoak ez dira horren ezberdinak behin erre ondoren.

“Pedro, galdetu ezagutzen duzun emakumeren bati ea non dagoen arrainketari hori…”. “Baina ba al daki berorrek haren izena, edo hari buruz zerbait…?”, galdetu dio lotsagabeegi izateko beldurrez soldatapekoak. “Ez, baina emakume hauek denen berri izango dute, ezta?”. Pedro agurtu du arrantzale baten emazte alargunak. Duela lau hilabete inguru ito zitzaion senarra itsasoan. Olatuek ekarri zuten itsasertzera igande goiz batez haren gorpua. Orain koinatuak arrantzatu eta koinatak saltzen dituenaren soberakinak eramaten ditu azokara. Emakume hark ez du sekula “sardiña freeeeeskuek” oihu egiten, berak saltzen dituenak ez direlako freskuek. “Galdeiozu berari”, agindu dio Eulaliak. Pedrok ez daki nola galdetu ea badakien non dagoen aurreko astean han inguruan sardina freskoak saltzen ari zen emakume bat. Azoka hartan dagoen edozein emakume izan baitaiteke. Denek daramate zapia buruan. Gona luzea erremangatua. Eta amantala. Denak daude hankutsik. Denek dute saski bat oinetan, arrainez betea. Eta aurreko astean ere denek itxura bera zuten.

“Gure señorie andra bat topeu gurien dabil. Dinoanez, lehengo astien hamendik ebillen, sardiña freskuek saltzen… Jakin zeinkezu nortaz dabilen?”. “Ni neu ez, beste edonor”, erantzun dio alargunak, erdi-barrez.

“Señora, eta berari aterako bazenizkio argazkiak? Ongi etorriko litzaizkioke sos batzuk…”, ausartu da Pedro. Baina ezetz esan dio Eulaliak. Beste emakume hura topatu behar duela. Hari atera nahi dizkiola argazkiak.

Eulalia –eta haren atzetik Pedro- pasatzen direnean euren aurretik, arrainketari guztiek “sardiña freeeeskuek” oihu egiten dute, “etorri eta erosi, ez jatzu damutuko!” esanaz bezala. Eulaliak aurpegira begiratzen die emakumeei, banan-banan, baina ez da inoren aurrean gelditzen. Bitartean, Pedrok atzetik jarraitzen dio argazki-makina eta hura kokatzeko hankak bizkarrean hartuta. Astunak dira gero. Eta halako batean, “sardiña freeeeskuek” oihuaren gainetik beste oihu bat gailendu da, hizkuntza arrotzez azoka hartan: “Hor dago!” esan dute Eulaliaren ahots kordek, gazteleraz. Pedrok hasperen egin du. Utzi ditzake hankak eta argazki-makina bertan.

“Pedro, esaiozu argazki bat atera nahi diodala”. Pedro hurbildu egin da arrainketariarengana. Elkar ezagutuko balute bezala agurtu dute elkar. “Baietz esan du”, esan dio Pedrok señorari, tarte motx baten ondoren. “Esaiozu ez mugitzeko dagoen tokitik. Nik esango diodala nora begiratu behar duen. Berak jarrai dezala orain arte egiten ari zena egiten”. Itzultzaile lanak egin ditu Pedrok. Emakumeak eskuan dituen sardinak erakusten dizkie ingurura datozenei, baina Eulaliaren argazki-makinaren hankek bezeroak uxatzen dizkiote. Hala ere, ez dio deus esan ez Pedrori ez Eulaliari. Lehenbailehen ditxosozko argazkia atera eta joan daitezela nahi du.

“Badaki zer den argazki bat?”, galdetu dio Eulaliak Pedrori. “Bai”, erantzun dio honek, galdera arrainketariari itzuli gabe. “Galdeiozu bere bizitzaz… Jakin nahi dut zergatik dagoen hemen…”, esan dio Eulaliak Pedrori. “Hemen dago etxean denak direlako arrantzale eta arrainketari”, erantzun dio Pedrok, itzultzaile lanetan denborarik galdu gabe. “Eta zuk nola dakizu hori?”, ozpin doinuz galdetu du Eulaliak. “Hemengo guztiek dutelako bizimodu berdina”.

“Esaiozu mobiduteko. Klientiek bildurtuten deustaz” esan dio arrainketariak Pedrori. Honek nahi duena itzuli du: “Zenbat denbora behar izaten du berorrek argazkiak ateratzeko, señora?”.

Eulaliak ez dio erantzun. Argazki kameraren atzean jarri da, eta zulotik begiratu du. Zoragarria izango da emakume hori errebelatuta. Emakumearen izena galdetzeko eskatu dio Pedrori. “Antonia”, erantzun dio supituan Pedrok, emakumeari deus galdetu gabe. Eulalia bere bizimodua kontatzen hasi zaio Antoniari. Pedrok itzultzaile lanak egin ditu. Nola jaio zen Bilbon, baina gaztetan Birminghamera joan zela bizitzera. Han ikasi zuela bridgean jokatzen. Baina ezkontzean atzera Bilbora bueltatu zela. Faltan sumatzen zuela Ingalaterra, eta horregatik senarrak Begoñako elizatik gertu etxe ingelesen arkitekturako etxe bat eraiki ziola. Lau seme-alabaren ama zela, eta argazkilaritza gustatzen zitzaiola. Argazkiak ateratzen zituenean sentitzen zela benetan bizirik. Eta zorioneko, Jainkoari eskerrak ematen zizkion egunero, Bilboko familia aberats batean sortu zuelako, bestela ezingo baitzuen argazkilari izan.

“Eta zu, Antonia?”, galdetu dio Eulaliak. Gutxitan erabiltzen du hizkuntza hura. Gauza gutxi oroitzen ditu umetan aditutako euskara hartatik. Baina memoria ariketa egin du, arrainketari harengana hurbiltzeko modu bakarra delako.

“Konteu zeuk”, esan dio Pedrori arrainketariak. “Nik bezin ondo dakizu”. Pedro kontatzen hastera doa, baina Eulaliak isilarazi egin du. “Ez, bere ahotik entzun nahi dut, bere ahotsarekin. Esaiozu gero saskiko sardina guztiak erosiko dizkiodala”.

Eguneko salmenta hitz gutxi batzuen truke egin dezakeela aditu duenean, ekin dio Antxonik. Antonia inork gutxik deitzen baitio arrainketari horri.

“Andra larreiko etxe baten jaio nintzan. Andra larregi, eta alargunak, ganera. Amona alarguna zan, eta ama be bai. Ez naz aitez akordetan. Itsosuek eroan eban egun baten. Aurretik aitite eroan eban modu berien. Eta beste gizon asko eroan ebazan moduen, aurretik eta baitte ostien be. Ni ume moko bat baiño ez nintzan. Eta nebie, bi urte zaharragoa. Ha be ez da akordetan aitez. Eskolan ibilten ginen bixok, nebie ta ni. Baina aita hil zanean, alargun larregi zegozan etxe horretan sos barik geldittu ginen, eta amak erabagi egin behar izan eban: nebie ala ni bidali eskolara. Amumak nebie bidalteko esan eban. Seme eskolatu batek beti edukiko zebazela aukera gehixau alaba eskolatu batek baiño. Seme eskolatu batek akaso ofizixo bat ikasiko ebala nonoiz, eta dirue sartuko zala barriro be etxean. Alaba eskolatu batek, baiña, zertarako balixoko eban? Ezertarako bez. Nik eskolarako gogo gehixago neukon nebiek baiño, eta txarto egongo da hau holan kontetie, baina nebie baiño askoz be bizkorragoa nintzan. Nik laguntzen neutson eskolako lanakaz, eskolara joan barik be bai. Trukien, neska gaztea bihurtu nintzanean, beragaz eta bere lagunekaz eroaten eustan edozein lekutara. Beste neskatilak joaten ez ziran lekuetara joateko aukerie emon eustan nebeak. Halako baten, nebearen lagun bat ezagutu neban, eta enamorau egin ginen bata besteagaz. Atsegine zan mutille. Ganera, ez zan itsosoko zeregiñetan ibilten, eta niri hori gustetan jaten. Ez eban itsosoak eroango inora. Laguntzen eustan hara eta hona. Eta, batzutan, autoz ekarten eustan merkature, arraiñek saltzen. Gure etxeko gizonak beti izan diraz arrantzaliek. Eta emakumiek, barriz, arrainketarixek, gizonak arrantzatunikoa saltzen ebenak. Ni neu be eskolie itxi orduko hasi nintzen arrain saltzen hamen. Gustetan jaten nebearen lagun hori, zantarra izetiez gain, errazten ebalako nire bizimodue. Baiña amumak jakin ebanien Bilboko familia aberatsentzako lan egiten ebala, automobillek konduziduten, esan eustan: “Horregaz mutil horregaz ez zaittez ezkondu, Antxoni. Aberatsak serbiduten dabezan pobrie baiño geuza txarragorik ez dago mundu honetan”. Nik galdetu neutson ea hobeto izango zan itsosoak jango eban senar bat hartzie, eta amumak erantzun eustan baietz, “gitxienez itsosoa gu bezin pobrie da”. Eta, halan, amumari kasu egin eta mutille ikustieri itxi neutson. Ezkondu nintzan arrantzale bategaz. Mutil majoa bera. Ez beste mutille bezin guapoa, baiña tire… Segidu neban arrain saltzen hamen, egunero-egunero. Eroan eban egun batez itsosoak senarra, eta orain nebiek arrantzatzen dabezan sardiñak saltzen etorten naz. Eta holan izengo da nebie be itsosoak eroan arte. Ordurako espero dot semiek haziko dirazela, eta harek arrantzaten dabena saltzen jarraittuko dodala. Hiltzen nazen arte. Aspaldi itxi neutson Jaingoikoari eskerrak emoteari. Zertarako?”.

Eulaliak arretaz entzun zuen Pedrok itzultzen zuena. Hitz solte batzuk ulertu zituen, “ama”, “aita”, “nebea”, “amuma” eta horrelako batzuk. Tristea zen parean zuen emakumeak kontatzen ziona. Baina emakumeak ez zuen aurpegikera aldatzen ere. Sardina freskoen prezioa esango lukeen tonu berean kontatu zion bere bizimodua argazki-makinari.

Antxonik bere bizimodua kontatzen bukatu zuenean, argazki-makinaren hankak bildu, arrainketariak salgai zituen arrainak hartu eta kotxera bueltatu ziren Eulalia eta Pedro. Pedro triste sumatu zuen autoaren aurreko aldean eseri zenean.

“Zer duzu, Pedro?”, galdetu zion Eulaliak soldatapekoari. “Ni naiz aberatsentzat lan egiten zuen pobre hura…”.

 

Eulalia Abaitua (Bilbo, 1853- 1943): Euskal Herriko lehenengo emakumezko argazkilaria izatea da bere ohorea. XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako bizimodua jaso zuen argazkitan, maiz emakumezkoek egiten zituzten lanak (sardinerak, garbitzaileak, esneketariak, baserritarrak). Bilboko familia burges batean jaioa, Liverpoolen bizi izan zen zenbait urtez. Emazte eta ama, argazkilaritzarekin errealizazio pertsonala bilatu zuen. Argazkilari amateurra, berak ateratako 2.500 argazki baino gehiago daude Bilboko Euskal Museoan.

 

Neskalaguna

Ez da erraza abeslariaren neskalaguna izatea. Mutil-lagunaren taldearen kontzertu guztietako front rowean egon beharra. Mutil-lagunak egiten duen musika gustatu beharra –berez, kakaputza dela pentsatu arren-. Autoan berarekin zoazen bakoitzean bere taldearen kasetea entzun beharra. Musikazale denak begira dituzula jakitea –begira, begira, hori da abeslariaren neska! Hori??? Guapagoa espero nuen…-

Ongi zekien zer zen abeslariaren neskalaguna izatea Helenak.

Nahigabe bihurtu zen abeslari baten neskalagun.

Berak ez zuen nahi.

Edo behintzat, ez zen bilatzen zuena.

Batzuek maitemintzeko prest dagoena soilik maitemintzen dela esaten dute.

Eta, ziurrenik, egia da.

Helena maitemintzeko prest zegoen.

Hori hala da.

Agian horregatik maitemindu zen abeslari batez.

Maitemintzeko prest zegoenean, parean jarri zitzaiolako.

Jaime ezagutu zuen. Mutilak ezagutzen diren moduan.

Lagun batekin kaña batzuk edatera atera, eta lagunaren lagun batekin topatu ziren.

Lagun hura ere kaña batzuk hartzera atera zen beste lagun batekin. Jaimerekin.

Eta azkenean, laurek kañak edaten bukatu zuten.

Eta Helenak Jaimeren ohean bukatu zuen.

Hurrengo egunean, lagunak zer moduz Jimmyrekin? galdetu zion.

Jimmy? Nor da Jimmy? erantzun zion Helenak.

Eta lagunak barre egin zuen. Atzo oheratu zinen mutila, neska!

A, Jaime?

Bueno, bale, Jaime…

Kañak hartzeko biak bakarrik gelditu ziren egunean –alegia, Helena eta Jaime-, zergatik deitzen zioten Jimmy galdetu zion mutilari.

Nire izen artistikoa da.

Izen artistikoa?

Bai. Musikaria naiz.

Hara.

Eta bere taldearen kontzertu batera gonbidatu zuen. Txuribeltzen jotzen zuten. Grosen.

Ados. Joango zela erantzun zion Helenak.

Norbait berria ezagutzen duzunean –eta berarekin gustura zaudela iruditzen zaizunean, elkarrizketak bata bestearen atzetik erraz josten direnean, elkarri mila gauza kontatzeko eta denbora gutxiegi dagoela iruditzen zaizunean- bestearen afizioetara ere ireki behar izaten baita.

Lagunari deitu zion, ea Jaimeren kontzertura lagunduko ote zion. Eta lagunek, tarteka, amen egiten dute eta bestela sekula, inoiz ez, ezta erotuta, joango ez liratekeen tokietara laguntzen zaituzte.

Kontzertu hartan estralurtar gonbidatu bat balitz bezala begiratu zion guztiari Helenak. Jaime oholtza gainean Jimmy bihurtzen ikusi zuen. Gau hartan ere, berriz Jaimerekin ohean bukatu zuen.

Ea kontzertuan gustura egon zen galdetu zion Jaimek.

Dibertigarria izan zela erantzun zion Helenak.

Eta Jaime/Jimmyren taldearen geroz eta kontzertu gehiagotako ikusle bihurtu zen Helena.

Lagunik gabe joateko gai ere bihurtu zen.

Jimmyren taldearen musikarekin dantza egiten ikasi zuen.

Letrak abesten.

Lehenengo ilaran egoten.

Rockabillyaren jarraitzaileen estilora janzten (tiro altoko Levisak; zapia buruan; zabaltasun askoko soinekoak; zapatila erosoak).

Oklahomaren zaletu handiena zirudien.

Aski zen abeslariaren neskalaguna izatea. Beti izango zen Jimmy oholtza gainean zegoen bitartean konpainia egingo zion baten bat. Tragoak debalde aterako zizkiona.

Baina ez zen hain guai abeslariaren neskalaguna izatea.

Jendea Jimmyren taldearekin erotzen zen kontzertu haietan, berak soilik zuen debekatua kuleroak edo titizorroak kendu eta “¡quiero un hijo tuyo!” oihu egitea abeslariari.

Kasu, hitza hartuko zuen abeslariak, benetan usteko zuen bere seme edo alaba bat ernai nahi duela bederatzi hilabetez bere erraietan (mutil-lagunak kontzertuak emanez, mozkortuz, raiak sartuz… zirauen bitartean) eta gero bizitza osorako lotura –kate- hori nahi zuenik (mutil-lagunak kontzertuak emanez agian ez, baina mozkortuz eta raiak sartuz bai, jarraitzen zuen bitartean).

Lagunek esaten zioten ze bentaja berea, abeslariaren neskalaguna izateagatik debalde mozkortu zitekeelako kontzertuetan.

Baina garagardoa edanez (edo kalimotxoa, baina ez zitzaion gustatzen ardo merkeena koka-kolarekin nahastuta sortzen zen likido hura) mozkortzen zen iluntzeetan (Oklahomak jotzen zuten garitoetan hori zelako debalde sartzen zena edarien menuan), gero oso-oso gaizki egiten zuen lo. Ez zen gai hiru ordu baino gehiago segidan lo egiteko, egarriak esnatzen zen, eta nekatua egonagatik, ezin zuen lorik egin. Horregatik, lagunei esan nahi zien ez zuela debalde gehiago mozkortu nahi, abeslariaren neskalaguna zelako.

Lagunek esaten zioten ze bentaja berea, abeslariaren neskalaguna izateagatik debalde bidaiatzen zuelako Jimmyren taldea kontzertuak ematen zituen tokietara.

Baina Simca 1000 deseroso batean orduak eta orduak egiten zituzten bidaia haietan. Ostiral iluntzean atera, igande eguerdian buelta. Larunbata garito baten barruan pasa (kortesiazko agurrak, soinu frogak, kontzertua, post-kontzertuko parranda). Helenak esan zezakeen han, hemen eta urrunago egona zela. Baina garito zikin haiek baino ez zituen gogoratzen. Hiri eta herrien mapa taberna eta kontzertu-areto gutxi batzuek osatzen zuten Helenaren buruan.

Maitemintzeko prest egon behar den bezala, des-maitemintzeko ere prestutasun minimo bat behar du pertsonak.

Helenari ere iritsi zitzaion des-maitemintzeko prestutasuna. Eta des-maitemintzen hasi zen.

Kontzertuetara ez joaten hasi zen.

Garagardorik ez edaten eta gauetan lo seko egiten.

Jaimek Simca 1000n Oklahomaren kasetea jartzen zuenean aldatzen.

Jaimeren ohea geroz eta gau gutxiagotan okupatzen.

Bidaietara ez joaten.

Eta abeslarien neskalagun ohi guztiek bezala, 80. hamarkadako hasierako urte haiek txuri-beltzean ateratako argazki gisa gogoratzen.

Bera, abeslariaren neska-laguna, erabat argazkitik kanpo zegoen garai bat bezala.

Kameraren botoia zapaltzen zuena balitz bezala, Simca 1000 baten barruan musika maite eta noizbait The Clashekoak izatea amesten zuten lau mutil erretratatzeko.

Oklajomaren ihesa simca mil batean, rockabily talde donostiarra,   Eustasio Amilibia kalean,  Amara/ Donostia, 1984   © Marivi Ibarrola

Marivi Ibarrola (Najera, 1956): Fotoerreportari hau Donostian hazi zen. 80. hamarkada hasieran, kultura urbanoa argazkitan bildu zuen, tartean, rock radical vasco mugimendu musikala. Yo disparé en los 80 liburua osatu zuen orduan ateratako 89 argazkirekin. Lo juro por los Ramones erakusketa jarri zuen Donostiako Ernest Lluchen. onostian. Egun, Madrilen bizi da.

Askatu

Heldu nazazu. Estu. Eskatu zizun. Eta kasu egin zenion. Zoriontsu naiz orain. Esan zizun. Itsasoa aurrean, eta zu niri besarkatuta. Perfektua da. Baieztatu zuen. Zuk, bitartean, askatuko dut? pentsatzen zenuen. Eta ez zenuen itsasoa ikusten, zure bizkarraren atzealdean zegoelako. Soilik kamiseta txuri bat ikusten zenuen. Kolonia usain nabarmena zuen paraje bat usaintzen zenuen itsasoko kresala beharrean. Hemen ez zaudenean ere maiteko nauzu? Galdetu zuen. Ez izan txoroa. Erantzun zenion. Beldur naiz. Esan zuen, itsasoari begira. Zergatik beldur? Galdetu zenion. Ea atzerrian norbait ezagutuko duzun, eta ez nauzun gehiago maiteko. Esan zuen, serio demonio. Hori hemen ere gertatu daiteke. Pentsatu zenuen. Hori hemen ere gertatu daiteke, ez? Aipatu zenuen. Ez, ni hemen banago ez. Distantziak akabatzen du maitasuna, baina nik maiteko zaitut nahiz eta zu Erasmusen urruti egon, baieztatu zuen. Askatu ezazu, askatu ezazu, askatu ezazu. Esan zizun ahots batek barrutik. Entzuten zenuen, baina besoek lehengo posturan jarraitzen zuten. Besoek ez zuten entzuten. Zoriontsu naiz orain, hemen. Errepikatu zuen. Behin eta berriz esaldia errepikatuz zoriontsuago izango balitz bezala. Zoriontasun hartan sinetsi beharko balu bezala. Eta zu, zoriontsu zara orain eta hemen? Galdetu zuen. Isilik gelditu zinen, pentsatzen. Zoriontsu al zinen orduan eta han, kamiseta zuri bat ikusten, zu baino bi buru altuagoa zen norbaiten lepotik zintzilik, oin puntetan hura besarkatzen? Askatu egin zenuen eta buelta eman, itsasoari begira jartzeko.

Leire Galarza, “Salty life”, 2013